Yaşlı kişilerin özerklik ve bağımsızlık hakkı, yaşlıların ihtiyaç duydukları veya tercih ettikleri zamanlarda yardım alabilecekleri aile yakınları ve imkanlarının olması ve bu işleri tek başlarına yapabilecek güçlerinin olmasını ifade eder. Bu durum kapsayıcı, karar verici, mekansal ve sosyal bağımsızlık anlamı taşımaktadır. Yaşlılıkta otonomi ve bağımsızlığın sağlanması adına kısır döngülerin kırılmasına ihtiyaç vardır. Ekonomik güvencesizlik, sosyal dışlama vb. durumlardan kaynaklanan karar verme gücündeki kayıpların çözümünde;Hedefleri belli olan ve takip edilen çok sektörlü politikalar yoluyla yardımlar ve çeşitli teknik destekler,Kalıcı bir psikososyal destek,Kırılganlığı azaltmak ve kırılgan kişilerin öz bakımını güçlendirmek Ulusal dayanışmayı güçlendirmek gibi yollar sayılabilir.
HelpAge’in 24 ülkeden 450 katılımcı ile yaptığı çalışmada; “İstediğimi yapabilmek buradaki en güzel şey, Bağımsızlığını yitiren bir insan ölse yeridir.” Kosta Rikalı 71 yaşındaki kadın bir katılımcı bu durumu özetlemektedir. Kendi kararlarımızı verebilmek ve günlük hayatımızı kendi değerlerimiz ve tercihlerimize göre yürütebilmek, daha büyük olduğumuzda dahil olmak üzere her yaştaki saygınlığımızın merkezinde yer almaktadır. Herkesin bu özerklik ve bağımsızlığa hakkı vardır. Ancak birçok yaşlı insan için, yaşamlarında daha önce keyif aldıkları özerklik ve bağımsızlık, yaşlılık çağında inkar edilir – çünkü çoğu zaman, başkalarının artık kendi kararlarını veremeyeceğini ya da aldıklarında aldırmadıklarını düşünürler. Kişisel deneyimlerini yansıtan katılımcıların çoğunluğu, mali durumları, işleri, mülkleri, oy verecekleri, nerede ve kiminle yaşayacakları, sağlık hizmetlerine erişimleri, aile yaşamları ve topluluk, gönüllü veya sosyal faaliyetlere katılımları seçemediklerini belirtmektedir. Mauritiuslu 63 yaşındaki bir kadın: “Para ve kaynaklar üzerinde kontrolüm yok” dedi ve Tanzanya’dan 81 yaşındaki bir adam şöyle dedi: “Bugünlerde çocuklarım ve genç köylüler artık değerim görmüyor. Her şeye bensiz karar veriyorlar. Bana söylemeden mülkümün bir kısmını satmaya karar verebilirler. ”
Yaşlılar farklı gruplardan insanların özerklik ve bağımsızlık haklarını önlediklerini veya engellediklerini belirtmektedir. Bu kişiler arasında hükümet ve yerel makamlar, politika yapıcılar, yerel liderler ve servis sağlayıcılar var. Ruanda’daki bir ev temelli bakım tesisinden bir grup sakin, “ne yediklerini, ne yediklerini, ne seçtiklerini kontrol etmelerini engelleyen“ evin liderleri, bakıcılar ve iç programların kuralları ve düzenlemeleri ”olduğunu söyledi. Hatta giysileri ve gittikleri kiliseleri bile…
Yaşlanma süreciyle ilgili bazı zorlukları kabul ederek, asıl mesele;
“Onlar için mi yapıyoruz yoksa onları destekliyor muyuz”
Yaşlı insanların nerede yaşamak istedikleri konusunda karar vermelerine izin vermeli
Yaşlı kişilerin hangi doktora gitmek istediğine karar vermesine izin vermeli
Yaşlı insanların hangi yiyeceği yemek istediğine karar vermesine izin vermeli
Hangi ayakkabıyı giymek istediklerine karar vermelerine izin vermeli
Riski ve özerkliği dengelemek, profesyonel bir açıdan ve bir aile üyesi olarak zor olabilir. Yaşlı kişi ne kadar özerk olursa, o kadar iyi durumda olacaktır. Bu sorunlar ancak iletişim ile çözülebilir. Yani yaşlının zarar görmesine veya kendine zarar vermesine engel olarak ancak onun sınırlarına saygı da duyarak bir hayat organize etmek mümkün.
Yaşlı kişi saygılı bir şekilde iletişime geçilmelidir. Onlara doğru ve eksiksiz bilgi verilmelidir. Düşünceleri, duyguları ve fikirleri kendilerini etkileyen kararların bir parçası olmak zorundadır. Bilgi uygun bir biçimde ve dilde verilmelidir. Aynı zamanda destekleyici ve hassas bir şekilde olmalıdır. Doğru dengeyi bulmalıyız. Risk almak doğaldır ve evet, yaşlılarımız yanlış karar verebilir ancak yaşlılar özerk hayatlar yaşadığında iyi şeyler olur.
Tüm gücüyle kontrolümüzü, özgürlüğümüzü ve mutluluğumuzu elimizden almaya çalışan bir dünyada iyi hayatta kalmanın tek yolu özgür olabilmektir. VE bu özgürlük her zaman kocaman laflar veya büyük kararlar arkasına saklanmaz. Bazen istediğimiz zaman oturup istediğimiz zaman kalkabilmek, istediğimiz kıyafeti giymek, bir sohbete katılabilmek, ölüm veya yaşam arasında kendi kararlarımızı almak, nerede yaşayacağımız ve bize kimin bakacağına karar vermek de özgürlüktür. Dolayısıyla insan onuruna yaraşır bir bakımın organize edilebilmesi sürecinde her yaşlının da kendi kararlarını almaya muktedir olması gerektiği unutulmamalıdır. Keza insan onuruna yaraşır bakım kendini belirleme hakkına dayalı temel insan haklarını içerir ve bu açıdan yaşlıların özgürlüklerinin göz ardı edilmesi yaşlıya yönelik istismar olarak da değerlendirilebilir. Kimi kurumlar ve hastanelerde çalışanlar hastalara bakımla ilgili alternatiflere dair fikir hakkı tanımadığında otonomi ve bağımsızlıkları kısıtlanmaktadır. Bu kişiler temizlenmek, giyinmek vb. durumlarda hastanın fikirlerini sormamakta veya cevap verecekleri kadar uzun süre beklememektedir. Bakımda şiddet ve ihmalin önüne geçmek adına bu sorunların farkında olmak ve bu sorunları önlemek bizler için önemli görevler arasındadır.
**********************************************************************************************************************************
Sizin veya sevdiğiniz bir yakınınızın gerontolojik danışmanlığa ihtiyacı olduğunu düşünüyorsanız destek almak adına bize başvurabilirsiniz. Ücretsiz deneme seansı ve ayrıntılı bilgi için bize yazının altındaki formu doldurarak veya Whatsapp tuşumuzu kullanarak ulaşabilirsiniz.
***********************************************************************************************************************************
