Blog

Çocuk ruh sağlığı, yalnızca “küçükler için yetişkin terapisi” değildir. Gelişen bir beynin, olgunlaşan duygu sistemlerinin, aile–okul–akran üçgeninin ve hızlı değişen çevresel koşulların iç içe geçtiği bir gelişimsel ekosistemdir. Bu nedenle çocuklara yönelik tedavi yöntemleri; nörogelişim, bağlanma, öğrenme ilkeleri ve kültürel bağlamı aynı anda gözeten bütüncül modeller üzerine kurulmalıdır. Terapi, tek tek seanslardan ibaret değil; ev–okul–klinik üçgeni arasında sürekli bilgi akışı ve küçük ama ısrarlı düzenlemelerin toplamıdır.

Bu kapsamlı yazıda; (1) çocuklarda ruh sağlığı değerlendirmenin temel taşlarını, (2) kanıta dayalı bireysel ve aile temelli psikoterapileri (oyun terapisi, BDT, ebeveyn yönetim eğitimi, davranışsal yöntemler, EMDR, ACT/MBCT çocuk uyarlamaları, sosyal beceri eğitimi, şema–şefkat unsurları), (3) okul temelli müdahaleleri ve sınıf içi uyarlamaları, (4) nörogelişimsel bozukluklar (DEHB, otizm spektrumu), anksiyete, depresyon ve travma için protokolleri, (5) ölçme–değerlendirme ve güvenlik planlarını, (6) teknoloji/dijital dünyanın rolünü, (7) Türkiye bağlamında kültürel uyarlamaları, (8) 12 haftalık entegre bir programı ve (9) “72 saatlik aile kapsülü”nü ayrıntılı biçimde ele alacağız. Her alt bölüm; seans içi örnekler, ev çalışmaları ve vaka kırıntılarıyla zenginleştirilmiştir. Amaç, “sabredelim geçer” yerine “erken gör–nazikçe müdahale et–ölç ve ayarla” yaklaşımını yerleştirmektir.

1) Değerlendirme Mimarisini Kurmak: Çok Kaynaklı, Çok Düzeyli Yaklaşım

Çocuk değerlendirmesi tek bir odada bitmez. Ebeveyn görüşmesi, çocuk görüşmesi (yaşa uygun oyun/çizim/öykü teknikleri), öğretmen geri bildirimi ve standart ölçekler bir arada kullanılmalıdır. Tıbbi eş tanılar (uyku apnesi, epilepsi, demir eksikliği, tiroid sorunları), duyusal işlemleme güçlükleri ve öğrenme farklılıkları ayıklanmalı; aile içi stresörler (yeni kardeş, boşanma, göç, yas) haritalanmalıdır. Değerlendirme etiket bulma değil, formülasyon üretme işidir: “Belirti → tetik → sürdürüm döngüsü → koruyucu faktörler”.

Uygulama kutusu:

• 0–6 yaş oyun/bağlanma gözlemi,

• 7–12 yaş çizim ve duygu termometresi,

• 12+ yaş kısa ölçekler (anksiyete/depresyon),

• Öğretmenden yapılandırılmış geri bildirim: dikkat, dürtüsellik, sosyal oyun, akran ilişkisi.

2) Aile–Okul–Çevre Eşlemesi: “Çocuğu” Değil, “Sistemi” Tedavi Etmek

Çocuğun günlük yaşamı; ev, okul ve akran üçgeninde akar. Tedavide ebeveyn koçluğu, okul işbirliği ve çevresel düzenlemeler şarttır. Aile içi iletişim, rutinler ve sınırlar; okulda sınıf içi uyarlamalar, mola kartı, görsel planlayıcı; akran alanında zorbalıkla mücadele ve güvenli yetişkin bağlantıları psikolojik tedaviyi çarpan etkisiyle güçlendirir.

Örnek: 9 yaş DEHB belirti profili olan çocuk için evde görsel görev panosu, okulda oturma yeri düzenlemesi, teneffüs hareket molası ve öğretmenle gün sonu kısa rapor.

3) Oyun Terapisi: Çocuğun Diliyle Konuşmak

Küçük yaşlarda duygu ve düşünceler konuşmayla değil, oyunla ifade bulur. Oyun terapisi; sembolik anlatımı, duyguların güvenli sahada prova edilmesini ve öz-düzenleme becerilerini destekler. Terapist, oyunun akışını takip eder, yansıtma–adlandırma ve sınır koymayla düzenler. Yapılandırılmış oyunlarda problem çözme, sıra bekleme, empati ve esneklik gelişir.

Seans içi örnek: “Öfke volkanı” oyunu—lego parçalarla volkan inşa, volkan patladığında “nefes–dur–seç” kartı gösterilir; patlama öncesi erken uyarı işaretleri konuşulur.

4) Çocuklar için Bilişsel Davranışçı Terapi (BDT): Düşünce Balonlarını Eğitmek

BDT, “düşünce–duygu–davranış” üçlüsünü çocukların anlayacağı dile çevirir: düşünce balonları, duygu termometresi, davranış basamakları. Kaygı ve depresyonda etkinliği yüksektir.

• Bilişsel yeniden yapılandırma: “Sınavda boş yaparsam herkes gülecek” → “Daha önce zorlandım ama çözdüm.”

• Maruz kalma (EX): Kaçınmayı kırmak için kademeli yaklaşma.

• Davranışsal aktivasyon: Keyif ve ustalık aktiviteleri; ekran dışı alternatifler.

• Beceri kutusu: Problem çözme, kar-zarar analizi, “dur–düşün–seç”.

Ev ödevi: Haftalık “cesaret merdiveni”; tamamlanan basamaklar için görsel yıldız.

5) Ebeveyn Yönetim Eğitimi (EYE): Davranışın Ekonomisini Ayarlamak

Davranış sorunlarında en etkili araçlardan biri, ebeveynlere tutarlı pekiştirme, net yönerge, anında geri bildirim ve doğal sonuç öğretmektir. Kurallar kısa ve görünür, sonuçlar tahmin edilebilir, olumlu davranışlar yakalanıp ödüllendirilir. Ceza tek başına etkisizdir; sistemin sesi olumlu pekiştirme olmalıdır.

Ev örneği: “Sabah rutini panosu” (yüz yıkama–diş–giyinme–kahvaltı). Tamamlanan her adım için sticker; 5 sticker = cumartesi park gezisi.

6) DEHB’de Çok Bileşenli Yaklaşım: Yapı, Hareket, Ödül

DEHB tedavisi; ilaç seçenekleri hekim gözetiminde değerlendirilebilse de psikolojik ve davranışsal bileşenler temel taşlardır:

• Görsel planlayıcı ve zamanlayıcı; 25/5 odak döngüsü,

• Hareket molaları ve duyusal materyaller (stres topu, oturma yastığı),

• Ödül ekonomisi (anında küçük pekiştirme),

• Görev parçalama (başla–bitir döngüsü).
  Ebeveyn–öğretmen–çocuk üçlü oturumları, tutarlılık sağlar.

Vaka kırıntısı: 10 yaş, ödevde dağılma. Çözüm: “İki dilim ödev”—10 dk yazma, 2 dk hareket, 10 dk okuma; tamamlanınca 10 dk lego.

7) Otizm Spektrum Desteği: ABA Prensipleri, Sosyal Öyküler, Alternatif İletişim

Otizmde davranışsal analiz (ABA) ilkeleri; işlevsel davranış öğretimi, pekiştirme, genelleme ve kademeli bağımsızlıkhedefler. Sosyal öyküler (okula giriş, sıra bekleme) ve görsel programlar rutin toleransını artırır. Alternatif iletişim(PECS, işaret) hüsranı azaltarak davranışsal patlamaları düşürür. Aileye genelleme stratejileri öğretilmedikçe klinikte öğrenilen beceriler evde sönümlenebilir.

8) Kaygı Bozuklukları: Kademeli Maruz Kalma, Nefes ve Düşünce Kartları

Çocuk kaygısında kaçınma öğretir, maruz kalma özgürleştirir. Cesaret merdiveni ile küçük basamaklar: sınıfta el kaldırmak için önce aynada cümle, sonra evde aileye 30 saniye, sonra öğretmene bir cümle… Nefes egzersizleri “balon nefesi, mum üfleme”, düşünce = zihin olayı kartları “korku spikeri” metaforuyla birleştirilir. Hedef, yaklaşma kasını her gün biraz çalıştırmaktır.

9) Çocuklarda Depresyon: Aktivasyon, Bağ ve Anlam

Üzgün, keyifsiz, geri çekilen çocuklarda davranışsal aktivasyon yaşam enerjisini geri çağırır: her gün haz (oyun, müzik) ve ustalık (küçük sorumluluk) aktiviteleri planlanır. IPT-çocuk modülleriyle akran çatışmaları, kayıplar ve rol geçişleri ele alınır. Şefkat odaklı dil, “iç eleştirmen”i yumuşatır. Uyku ve hareket ritmi yerleşmeden depresif tablo uzar.

10) Travma Odaklı Müdahaleler: Güvenlik–Pencere–İşleme

Travma sonrası belirtilerde (kabus, kaçınma, irkilme) önce stabilizasyon: topraklama, güvenli yer, duyusal kutu. Ardından pencere içinde kısa temelli travma işleme (TF-CBT, EMDR çocuk uyarlamaları). Zorlayıcı anlatımlar erken dönemde dayatılmaz; kontrol duygusu çocuğa verilir (“dur” işareti, mola). Ebeveyn, tetik anlarında eşlik eden ama aşırı sorgulamayan dil kullanır.

Seans içi uygulama: “Güvenli yer” çizimi; EMDR öncesi kaynak kurulumu; 5-4-3-2-1 duyusal tarama.

11) ACT ve Mindfulness Çocuk Uyarlamaları: Nazikçe Dön, Değere Göre Seç

ACT, “rahatsızlığı yok et” yerine “ona yer aç, değere göre seç” öğretir. Çocuklarda değer kartları (arkadaşlık, merhamet, cesaret) ve farkındalık oyunları (üzgünlük geldiğinde “yağmur misafiri”ni karşılamak, 3 nefeslik mola) kullanılır. Amaç, duyguyla savaşmadan işe yarar adımı seçebilmektir.

12) Sosyal Beceri Eğitimi: Akran Alanında Mikro Denemeler

Sosyal kaygı ve akran sorunlarında modelleme–rol oyunları–geri bildirim döngüsü işler. “Göz kontağı 2 saniye”, “açık uçlu soru”, “ben-diliyle hayır deme” gibi mikro beceriler sınıfta ve teneffüste denenir. Akran arabuluculuğu ve kulüp etkinlikleri sosyallik için güvenli zemin sunar.

13) Duygu Düzenleme ve DBT Becerileri: Minik Krizler için Büyük Yardım

Çocuk DBT uyarlamaları; nefes–duyusal topraklama, “duygu termometresi”, karşıt eylem ve problem çözmeyi öğretir. Öfke patlamaları için mola protokolü (sinyal, süre, dönüş), onarım ritüeli (özür–telafi–gelecek söz) yazılı hale getirilir. Ebeveyn, “eşlik eden—yön veren” dengeyi öğrenir.

14) Okul Temelli Müdahaleler: Sınıf İçi Uyarlamalar ve Öğretmen Köprüsü

• Oturma yeri (dikkat dağıtıcıdan uzak),

• Mola kartı ve sessiz köşe,

• Görsel yönergeler ve küçük adımlı görevler,

• Alternatif değerlendirme (sözlü sunum, poster),

• Gün sonu kısa rapor (2 olumlu, 1 geliştirme).
  Öğretmen–terapist–aile üçlüsünün düzenli iletişimi, değişimi hızlandırır.

15) Dijital Dünya: Risk–Fırsat ve Sözleşmeler

Ekran süresi yüksekliği, uyku bölünmesi ve sosyal karşılaştırma çocukların duygu düzenini zorlayabilir. Ekran sözleşmesi (saat–mekân–amaç–istisna), gece ekran freni (22:00 sonrası yok), cihazsız ada zamanları (akşam yemeği) standardize edilir. Öte yandan, teleterapi ve dijital beceri uygulamaları erişimi artırır; ancak mahremiyet–veri minimizasyonu ön koşuldur.

16) Ölçme–Değerlendirme ve Metrikler: Görmediğin Değişimi Yönetemezsin

• Kısa ölçekler: Çocuk anksiyete/depresyon taraması, dikkat/dehb listeleri, sosyal beceri ölçekleri.

• Davranış panosu: Uyku saati, okul devamı, akran teması, öfke/nöbet sayısı.

• Erken uyarı bayrakları: Uyku <8 saat (okul dönemi), iştah belirgin düşüş, yoğun izolasyon, “ölmek istiyorum” gibi sözler, ani not düşüşü.

• Aile–okul geri bildirimi: İki haftada bir kısa özet; plan–do–check–act döngüsü.

17) Türkiye Bağlamı: Aile Onayı, Başarı Baskısı ve Topluluk Kaynakları

Kültürel olarak “güç = bastırmak” anlatısı yaygın olabilir. Şefkatli disiplin yaklaşımı; sınırı korurken duyguyu adlandırıp yer açar. Akademik başarı baskısı, psikolojik müdahalenin rakibi değil ortağı olabilir: iyi uyku, hareket ve duygu düzeni olmadan başarı sürdürülebilir değildir. Belediyelerin spor–sanat atölyeleri, rehberlik servisleri, dernek–vakıf kaynakları düşük maliyetli destek sunar.

18) Güvenlik ve Etik: Onam, Gizlilik ve Bildirim Sınırları

Çocukla çalışırken bilgilendirilmiş onam ve çocuğun rızası yaşa uygun dille alınır. Gizlilik esastır; ancak kendine/başkasına zarar veya istismar şüphesinde bildirim yükümlülüğü vardır. Veriler gerektiği kadar toplanır; okul ve üçüncü kişilerle paylaşımlar açık izinle yapılır.

19) İlaçlarla Entegrasyon: Ne Zaman, Nasıl?

Psikolojik tedaviler birincil olsa da bazı durumlarda hekim tarafından ilaç değerlendirmesi yapılabilir (ör. ağır DEHB, şiddetli depresyon/anksiyete, OKB). İlacın amacı öğrenme penceresini açmak ve işlevi toparlamaktır; tek başına kalıcı değişim sağlaması beklenmemelidir. Terapist–hekim–aile üçgeni, etkileri ve yan etkileri yakından izler.

20) 12 Haftalık Entegre Çocuk Programı—“Ritim + Beceri + Köprü”

1. Hafta 1 (Haritalama): Ebeveyn–çocuk–öğretmen görüşmesi; formülasyon ve hedefler (SMART).

2. Hafta 2 (Rutin): Uyku–öğün–hareket–ekran düzeni; “sabah/akşam panosu”.

3. Hafta 3 (BDT-1): Düşünce balonları; duygu termometresi; tek davranış deneyi.

4. Hafta 4 (EYE-1): Ebeveyn pekiştirme, kısa yönerge, doğal sonuç.

5. Hafta 5 (EX-1): Cesaret merdiveni; en kolay basamak.

6. Hafta 6 (Duygu Düzenleme): Nefes/duyusal kutu, mola–onarım ritüeli.

7. Hafta 7 (Okul Köprüsü): Mola kartı, görsel yönerge, gün sonu rapor.

8. Hafta 8 (Sosyal Beceriler): Modelleme–rol oyunu–geri bildirim.

9. Hafta 9 (ACT/MBCT-Çocuk): 3 nefeslik mola; değer kartı seçimi.

10. Hafta 10 (Travma Modülü gerektikçe): Stabilizasyon; güvenli yer; EMDR hazırlık.

11. Hafta 11 (Relaps Önleme): Erken uyarı listesi; 72 saatlik aile kapsülü.

12. Hafta 12 (Değerlendirme): Trend analizi; booster planı (1–3–6–12. ay).

21) 72 Saatlik Aile Kapsülü—Krizde Rota

• Beden/Ritim: Aynı saatte yat–kalk; kahvaltıyı atlama; akşam ekran freni.

• Duygu: 3×3 nefes; 5-4-3-2-1; “düşünce spikeri kartı”.

• Davranış: Tek mini görev; açık havada 10–20 dk.

• Sosyal: Günde en az bir sıcak temas (aile içi oyun, kısa sohbet).

• Güvenlik: Kendine zarar sözleri/işaretleri varsa derhal profesyonel başvuru; evde riskli nesnelerin erişimi düzenlenir.
  Kapsül pazarlık edilmeden uygulanır; sonra kısa debrief yapılır (“ne işe yaradı, ne zorladı?”).

22) Vaka A—Sosyal Kaygı ve El Kaldıramayan 9 Yaş

Profil: Sınıfta konuşmuyor, yüz kızarıyor; sınavlarda bildiğini işaretliyor ama sözlüde susuyor.
Plan: BDT + cesaret merdiveni (ayna 20 sn → anne-baba 30 sn → öğretmen tek cümle); nefes “mum üfleme”; öğretmenle tek soru sorma hedefi.
Sonuç: 6 haftada sınıfta 60 sn konuşma; gerginlik düşüyor, özgüven artıyor.

23) Vaka B—Öfke Patlamaları ve Ekran Krizleri, 7 Yaş

Profil: Ekran kapandığında çığlık, eşya fırlatma.
Plan: EYE + DBT becerileri; “ekran geçiş planı” (5 dk uyarı–2 dk kapanış—mola/alternatif aktivite); ebeveyn için tutarlı sonuç.
Sonuç: Patlama sayısı %60 azalır; onarım ritüeli ile ilişki yumuşar.

24) Vaka C—Travma Sonrası Kabuslar, 11 Yaş

Profil: Trafik kazasına tanık; gece korku, gündüz kaçınma.
Plan: Stabilizasyon (güvenli yer, duyusal kutu) → TF-CBT/EMDR kısa protokol; ebeveyn eşliği ve tetik yönetimi.
Sonuç: Kabus sıklığı azalır; okula dönüşte devamsızlık biter.

25) Vaka D—DEHB ve Özgüven Düşüşü, 10 Yaş

Profil: “Tembelim” anlatısı; ödevler yarım.
Plan: Görsel planlayıcı; 25/5 odak + hareket; anında küçük pekiştirme; öğretmenle uyarlama; öz-şefkat cümleleri (“zorlanıyorum ama öğreniyorum”).
Sonuç: Tamamlama oranı artar; kendilik algısı güçlenir.

26) Sık Hatalar ve Çözümleri

• “Büyüyünce geçer” beklemek: Erken müdahale penceresi kaçar → küçük, ölçülebilir adımlar.

• Sadece nasihat: Beceriler oyunla–modellemeyle öğretilir.

• Tutarsız sınırlar: Ebeveyn iki dili → davranış kararsızlaşır; tek plan üzerinde uzlaş.

• Okulu dışlamak: Değişimin yarısı sınıfta görünür; öğretmen köprüsü kur.

• Verisiz yürümek: Ölçme–değerlendirme olmadan ilerleme hissedilir ama kanıtlanamaz.

---

Sonuç: Küçük Adımların Büyük Toplamı—Çocuk Psikoterapisinde Umut, Bilim ve Ritim

Çocuklara yönelik tedavi, tek bir tekniğin değil, ritim, beceri ve köprülerin uyum içinde çalışmasının ürünüdür. Oyun terapisi çocuğun diliyle konuşmayı, BDT düşünce–davranış zincirlerini yeniden yazmayı, ebeveyn yönetim eğitimi ev içi ekonomiyi düzenlemeyi, maruz kalma yaklaşma kasını geliştirmeyi sağlar. DBT becerileri küçük krizlerde dayanıklılığı, ACT/MBCT duyguyla şefkatli teması, sosyal beceri eğitimleri akran alanında güvenli denemelerimümkün kılar. Okul temelli uyarlamalar ve öğretmen köprüsü, klinikte öğrenilenin günlük hayata genellenmesini sağlar.

Sürdürülebilir başarı; uyku–öğün–hareket–ekran dörtgeninde istikrar, küçük ama sık pratikler ve ölçüme dayalı izlemle gelir. Türkiye bağlamında aile onayı, başarı baskısı ve topluluk kaynakları, doğru dil ve yapı ile tedavinin yol arkadaşına dönüşebilir. En kritik kazanım, çocuğun ve ailenin kendi kendine düzenleme refleksidir: “Ne tetikledi? Hangi beceriyi denedik? Ne işe yaradı?” Bu refleks yerleştiğinde, belirtiler yalnız azalmakla kalmaz; çocuğun öz-yeterliği, aidiyeti ve umut duygusu büyür. Çocuk ruh sağlığında değişim, büyük sıçramalardan çok, küçük adımların büyük toplamıdır—her gün, aynı saat, aynı nazik niyetle atılan küçük adımlar.

Zihinsel ve duygusal sağlığınız bizim için önemlidir. Hoya Terapi ve Danışmanlık olarak, hayatınızı iyileştirmek, içsel dengeyi bulmanızı sağlamak ve ruh sağlığınızı desteklemek için buradayız. Sizlere geniş bir yelpazedeki terapi çeşitleri ve uzman psikologlarımızla en iyi hizmeti sunmayı hedefliyoruz. Birinci sınıf terapi hizmetleri sunan Hoya Terapi ve Danışmanlık, zengin bir bilgi kaynağıdır. Sitemizde farklı terapi yöntemleri hakkında kapsamlı bilgilere erişebilirsiniz. Kendinizi daha iyi tanımak, zorluklarla başa çıkmak, stresi azaltmak ve yaşam kalitenizi artırmak için terapi seçeneklerimizi keşfedebilirsiniz. Kognitif davranış terapisi, psikanaliz, aile terapisi, sanat terapisi ve daha birçok alanda uzmanlaşmış terapistlerimizle çalışarak kendinizi daha iyi hissedebilir ve potansiyelinizi keşfedebilirsiniz.

Psikologlarımız arasında deneyimli ve özverili uzmanlar bulunmaktadır. Profesyonel eğitimleri ve alanlarında birikimleri sayesinde, size en uygun olan terapi sürecini belirlemekte yardımcı olacaklardır. Sitemizde her bir psikologun detaylı profillerini bulabilir, uzmanlık alanlarına, deneyimlerine ve tedavi yaklaşımlarına göz atabilirsiniz. Bu sayede, sizin için en uygun terapi sağlayıcısını seçmek konusunda bilinçli bir karar verebilirsiniz. Ayrıca, Hoya Terapi ve Danışmanlık’ta psikolojiyle ilgili makaleler, rehberler ve bilgilendirici içerikler de bulunmaktadır. Ruh sağlığına dair güncel konuları ele alan yazılarımızı takip ederek, kendinizi ve sevdiklerinizi daha iyi anlayabilir, sağlıklı bir yaşam tarzı oluşturmanıza yardımcı olacak ipuçları edinebilirsiniz.

Bir adım atın ve hayatınızı daha mutlu, dengeli ve anlamlı hale getirmek için bize katılın. Hoya Terapi ve Danışmanlık olarak, sizin için buradayız. Zihinsel ve duygusal sağlığınızı önemsiyoruz ve sizi desteklemek için elimizden geleni yapacağımızdan emin olabilirsiniz.