Yaşlanma ve yaşlılığın sosyal ve toplumsal boyutlarını inceleyen sosyal gerontoloji eleştirel bir yaklaşıma sahiptir. Bunun sebebi insanın sürekli olarak değişen ve gelişen bir potansiyele sahip olmasıdır. Türkiye’de yakın döneme kadar gençlik ve çocukluk özelinde tartışılan ve araştırılan eğitim, istihdam, katılım vb. konuların yaşlı özelinde çalışılması sürdürülebilir kalkınma için gereklidir.
NOKSANLIK KURAMI: Bugün artık bilimsel değeri kalmayan bu kuramda yaşlılar bedensel ve zihinsel kayıplarıyla değerlendirilmiştir. Ancak bu kayıplarda bireysel özellikler göz ardı edilmiştir. Bu dönemde önem kazanan gelişim psikolojisi testleri zihin randımanını ölçmeye odaklanmıştır. Yapılan testlerde tüm yaş gruplarına aynı süre tanınmış ve 18-30 yaş grubunda pik yapan özelliklerin daha sonraki yaşlarda gerilediği bulgulanmıştır. Günümüzde ise yeteri kadar süre tanındığında yaşlıların farklı testlerde aynı kalan veya gelişen birçok parametresi olduğu bulunmuştur.
GERİ ÇEKİLME KURAMI: Cummİng ve Henry. Yaşlıların yaşam alanlarını kasti olarak daralttığını savunur. Geri çekilmeyi normalleştirir Yaşlılardan daha «verimli» olan gençlere yer açılması için yaşlıların geri çekilmesi normal kabul edilir.
AKTİVİTE KURAMI: Havighurst. Yaşamdaki değişim ve rol geçişleriyle yaşlılık döneminde kimlik krizi yaşanır. Yeni rol, hedef ve etkinliklere yönelerek bu durumun aşılması gerekir. Sağlıklı olan aktif olmaktır. Bireysel bir yaklaşımı savunur.
SÜREKLİLİK KURAMI: Bireysel çözüm ve davranış stratejileri ile yetenek, rol ve yeterlilikler korunmalı, paylaşılmalı ve geliştirilmelidir. Meslek yaşamında başkalarına bağımlı kişilik geliştirenler daha çok geri çekilirken bireysel ve aktif bir çalışma yaşamı olanlar daha aktif ve mutlu olmaktadır.
Burada tartışılan yeterlilik kavramı bireyin kendisinden beklentilere uygun cevap verme yeteneği olarak tanımlanır. Farklı alanlarda gözlemlenir: bedensel, sosyal, duygusal yeterlilikler gibi.
Yeterlilikler genel olarak üçe ayrılır:
Genel eylem yeterliliği: Bireyin özel yaşamında sorumluluk, yaşamıyla ilgili kararlarda belirleyicilik, hayatına anlamlar kazandırabilme ve yeni anlamlar keşfedebilme yeterliliği
Kısmi yeterlilikler: Yaratıcı ve soyut düşünebilme yeterliliği, problem çözme yeterliliği, karar ve yargı yeterliliği gibi alt yeterlilikleri kapsar.
Yeterlilik duygusu: İnsan yeterlilik ve fonksiyonları farklı süreçlerde farklı düzey ve boyutlarda gelişir. Yaşlıyı çevresiyle birlikte değerlendirerek kendi beklentileri ile çevrenin beklentilerini uzlaştırması gerekir.
Peki tüm bu teoriler ışığında yeni sorular ortaya çıkmaz mı?
Yaşlılık sosyal bir kategori mi, sadece biyolojik bir olgu mu?
Maddi yaşam koşulları, yaşam biçimleri, çalışma koşulları ve tıbbi hizmetlere erişim nasıl değişir?
Yoksul ülkelerde yaşlanma şanına erişenlerin %5’lik bir kesimi ifade etmesi buna karşın yaşlılıkla ilgili tüm tanımları Avrupa’nın gelişmiş ülkelerine endeksli olarak yapmamız bir ironi değil midir?
Tam da bu sebeple uyum yeteneğimizi arttırabilmemiz için hayat boyu öğrenmeye ve eğitime devam etmemiz gerekir.
Bu açıdan yaşlılık dönemini de kapsayan yaşam boyu öğrenme meritokratik toplum anlayışının temelinde yer alır. Meritokratik prensibin dört kusuru ise şudur:
Sosyal köken akademik başarıyı etkiler.
Yüksek sosyo-ekonomik seviye mesleki yaşamını farklı değişkenlerle şekillendirebilir.
Yüksek sosyo ekonomik düzey için statü kazanmak çok kolay
Kazanılmış sosyal konumun önem arz etmesidir.
Yaşlı eğitiminde önemli olan kavramlar ise şu şekildedir:
- Odak nokta: DİYALOG
- Karşılıklı etkileşim
- Bireye göre esnek tasarlama
- Nesiller arası öğrenme ve kültürel aktarım
- Biyografiyi kullanmak
- Teşvik ve motivasyon
- İhtiyaca yönelik
- Anlamların yapısı ve değişen dünyaya uyum
- Kriz yönetimini öğrenmek
- Yaparak deneysel öğrenmek
- Dewey: pragmatizm
Yaşam boyunda zihinsel randımanın aktif ve yoğun kullanımı zihin fonksiyonlarının kullanılmasına yardımcı olur. Kombinasyon uyum ve çağrışım yeteneği yani zeka kıvraklığı, zihinsel tutum değişimi, mekânsal tasavvur yeteneği, düşünme hızı gibi psişik fonksiyonlar yaş ilerledikçe azalır. Çalışan beyin olarak da adlandırılan hızlı ve pratik işlemleri yapan akışkan zekamız yaşla birlikte gerilerken tecrübe ve alışkanlıklara dayalı ve bilgelikle ilişkilendirilen billursu zeka yaşla birlikte gelişir. Bilişsel Model bu açıdan yaşlanan insanın algıları, spontan düşünceleri, duygusal davranış ve fizyolojik tepkilerini anlamlandırmaya çalışır. Gelişim ödevi: Bağımsızlığı koruyabilmek için çevrenin artan bakısına uyum sağlamaktır. Yapılan araştırmalar kapasiteyi geliştirmek için en uygun yöntemin sınırların zorlanması olduğunu göstermektedir. Soruların zorluk derecesi ve kelime sayıları arttırılarak deneyler kademeli olarak zorlanmaktadır. Genç yetişkinlerin ileri yaşlılardan daha kolay ve hızlı gelişme kaydedebilmesi kayıpların nörobiyolojik temelini açıklamaktadır. Bu açıdan yaşlılığın insanı otomatik olarak bilge yapmadığı söylenebilir. Krizler, baskı ve deneyimler sadece kişiler tarafından algılanıp içselleştirilip gerekli dersler çıkarak şekilde süzülürse bilgeliği sağlayabilir.
Yaşlanmak sadece takvim yaşıyla bizi daha bilge yapmaz ancak yaşamda geeçirdiğimiz yıllarına artmasıyla birlikte bilgeliğe ulaşabileceğimiz ve bu süreçte kullanabileceğimiz bilgi dağarcığı da gelişir. Yaşlılıkta bilgelikle ilgili beş temel paradigma söz konusudur:
Yaşamın temel sorunları hakkında bol miktarda gerçek bilgiye sahip olmak
Yaşamın temel sorunları hakkında bol miktarda stratejik bilgiye sahip olmak
Ömür (yaşam seyri) bağlantıları
Değer göreliliği
Belirsizlikleri tanımak ve bunlarla baş edebilmek…
Bilgeliğe erişebildiğimiz, sağlıklı, huzurlu, mutlu bir ömür ve bu ömre imkan tanıyan bir toplum dileğiyle…
**********************************************************************************************************************************
Sizin veya sevdiğiniz bir yakınınızın gerontolojik danışmanlık ihtiyacı olduğunu düşünüyorsanız sağlık danışmanlığı ve psikolojik destek almak adına bize başvurabilirsiniz. Ücretsiz deneme seansı ve ayrıntılı bilgi için bize yazının altındaki formu doldurarak veya Whatsapp tuşumuzu kullanarak ulaşabilirsiniz.
***********************************************************************************************************************************
