“Gözlerimle gördüm ama fark etmedim.” Günlük hayatta sık duyduğumuz bu ifade, psikolojide gözden kaçan dikkat(inattentional blindness) olarak adlandırılan çarpıcı bir olguyu anlatır. Karmaşık ortamlarda hedefe odaklanırken, açıkça retinamıza düşen bazı…
İki (ya da daha fazla) dili etkin biçimde kullanan zihnin perde arkasında, yalnızca iki sözlük taşıyan bir “büyük çanta” yoktur. Bilingual beyin, hangi dilde kiminle, nerede, hangi amaçla konuşacağını saniyeler…
Müzik, yalnızca kulak zarımızı titreten bir fizik olay değildir; zamanın içine yerleştirilmiş bir duygu–biliş mimarisidir. Bir melodinin ilk iki notasından “nereye gideceğini” sezmemiz, beklenen akor gelmediğinde içimizde beliren tatlı gerilim,…
Yaratıcılık, yeni ve yararlı (işlevsel/uygun) fikirler üretme yetisidir. “Yeni” olmak tek başına yetmez; “işe yarar” olması gerekir. Psikolojide bu çift kıstas, ilhamın “parlayıp sönmesi” ile sonuç üreten yaratıcı çalışmanın ayrımını…
Zamanı ölçen saatler dışarıdadır; zamanı hisseden mekanizma ise içeridedir. Zihin, milisaniyelik ritimlerden dakikalar süren bekleyişlere kadar çok farklı ölçekte süreleri kodlar, karşılaştırır ve eyleme çevirir. “Ders neden kısa geldi?”, “trafikte…
Zihinsel esneklik, düşünme ve davranışımızı bağlama göre hızla yeniden yapılandırma kapasitesidir: farklı kural ve stratejiler arasında geçiş yapma, eski çözüm yollarını bırakıp yenilerini deneme, sabit varsayımları sorgulama ve yeni bilgiler…
Gündelik dilde “kendimi tutamadım”, “kendime hâkim oldum” diye anlattığımız şey, psikolojide inhibisyon ve özdenetim başlıkları altında çalışılır. İnhibisyon; uygunsuz, zamansız veya zararlı bir tepkinin başlatılmasını engellemeya da zaten başlamış bir…
Dikkat, zihnin “ışık demeti” olarak anılır; sahneyi aydınlatır, gereksiz ayrıntıyı karartır, hedefe giden yolu belirginleştirir. Psikolojide dikkat, seçici (neye odaklanacağımız), sürdürülen (ne kadar süre odakta kalacağımız) ve yürütücü/denetleyici (çatışma olduğunda…
Epizodik bellek, bir olayı nerede, ne zaman ve hangi bağlamda yaşadığımızı; kiminle birlikte olduğumuzu, ortamın kokusunu, ışığın rengini, hatta o an içimizden geçen mikrodüşünceleri birlikte kodlayan, öznel ve zengin bir…
Dil, insan zihninin en karmaşık ve en sosyal fonksiyonlarından biridir. Sesleri ayıklamaktan sözcükleri seçmeye, sözdizimini kurmaktan bağlama uygun mesajı iletmeye kadar çok katmanlı bir işleyiş gerektirir. Konuşma, yazma, okuma ve…