Blog

Yeme bozuklukları; yeme davranışı, beden algısı ve duygusal düzenleme süreçlerindeki bozulmaların kesişim noktasında ortaya çıkan, biyopsikososyal temelli, çok boyutlu klinik tablolardır. Anoreksiya nervoza (AN), bulimiya nervoza (BN), tıkınırcasına yeme bozukluğu (BED) ve kaçınan/kısıtlayıcı besin alım bozukluğu (ARFID) gibi alt tipler, yalnızca kalori, kilo veya beden ölçüleriyle değil; aynı zamanda kimlik, kontrol, değersizlik, kusurluluk, mükemmeliyetçilik ve ilişkisel bağlamdaki kırılganlıklarla da ilişkilidir. Klinik gerçeklik şudur: Sadece psikoterapiyle bilişsel çarpıtmaları dönüştürmek yeterli olmadığı gibi, yalnızca beslenme planı da davranışın psikolojik köklerini onarmaya yetmez. Kalıcı iyileşme için psikoterapi + beslenme terapisi kombinasyonu gerekir; bu kombinasyon tıbbi izlem, aile/çevre katılımı, ölçme–değerlendirme ve relaps önleme bileşenleriyle desteklendiğinde sürdürülebilir sonuçlar verir. Bu makale; güncel kanıtlara dayanan psikoterapi yaklaşımlarını, beslenme terapisi ilkelerini ve bu iki alanın entegre edildiği klinik programları örnek vakalar, protokoller ve uygulamalı araçlarla detaylandırır.

1) Yeme Bozukluklarının Haritası: Alt Tipler, Fenomenoloji ve Fonksiyon

AN sıklıkla belirgin kilo kaybı, vücut ağırlığı/yağ oranına ilişkin çarpık algı ve kilo alımından aşırı korkuyla; BNyineleyen tıkınırcasına yeme (kontrol kaybı hissi) ve bunu telafi için kusma/laksatif/diyete başvurma gibi davranışlarla; BED telafi davranışı olmaksızın periyodik tıkınırcasına yeme epizotları ve suçluluk–utanç döngüsüyle; ARFID ise duyusal hassasiyetler, boğulma/acı hissi korkusu veya ilgi eksikliği nedeniyle kısıtlı çeşit ve miktarda yeme ile seyreder. Bu tablolar, çoğu zaman duygusal yoğunlukla başa çıkma, öz-değer düzenleme, kontrol algısı ve kişilerarası çatışma yönetimi için “işlevsel” (!) ama sağlıksız çözümler olarak sürdürülür.

2) Biyopsikososyal Model: Nedenler Bileşkesini Okumak

• Biyolojik: Genetik yatkınlık, nörotransmiter dengesizlikleri (serotonerjik/dopaminerjik sistemler), açlık–tokluk (ghrelin, leptin) ve ödül devreleri.

• Psikolojik: Mükemmeliyetçilik, siyah–beyaz düşünme, duygusal kaçınma, beden imajı çarpıtmaları, utanç.

• Sosyal/Kültürel: İnce beden ideali, sosyal medya karşılaştırmaları, ailede kilo/yiyecek odaklı iletişim örüntüleri.
  Bu matrisin kişiye özgü formülasyonu, hangi müdahaleyi önceleyeceğimizi belirler: örneğin ağır malnütrisyon varsa tıbbi ve beslenme stabilizasyonu öncelenir; yoğun tıkınırcasına yeme–kusma döngüsü varsa dürtü kontrolü ve düzenli yemek ritmi hızla devreye alınır.

3) Tıbbi İzlem ve Güvenlik: Terapi İçin Zemin Hazırlamak

Yeme bozukluklarında elektrolit dengesizlikleri, kalp ritim sorunları, kemik mineral yoğunluğu kaybı, hormonal bozulmalar ve refeeding sendromu riski bulunur. Bu nedenle başlangıçta ve süreçte düzenli hekim kontrolü, laboratuvar değerlendirmeleri ve gerektiğinde hastaneye yatırma kriterleri (hemodinamik instabilite, ciddi elektrolit bozukluğu, akut intihar riski) göz önünde tutulmalıdır. Psikoterapi ve beslenme terapisi ancak bu tıbbi güvenlik çerçevesinde etkili ve etik biçimde ilerler.

4) Entegre Tedavi Ekibi: Roller ve Eşgüdüm

Başarılı programlar multidisipliner yürür: Klinik psikolog/psikoterapist (BDT-E/DBT/ACT/şema temelli müdahaleler), diyetisyen/beslenme uzmanı (düzenli yeme, porsiyon ve çeşitlendirme, besin korkularıyla maruz kalma), psikiyatrist/hekim (tıbbi izlem, eş tanı tedavisi), gerektiğinde aile terapisti, psikiyatri hemşiresi ve fizyoterapist/beden terapisti. Ekip içi haftalık vaka toplantıları, hedeflerin uyumluluğunu ve sorumlulukların netliğini sağlar.

5) BDT-E (Yeme Bozukluklarına Geliştirilmiş BDT): Çekirdek Protokol

BDT-E’nin omurgası; (i) düzenli yeme ritmi (günde 3 ana + 2–3 ara öğünle biyolojik–davranışsal stabilizasyon), (ii) bilişsel çarpıtmaların (beden algısı, kilo/şekil değeri) hedeflenmesi, (iii) beden imajı ve kaçınma/güvence aramadavranışlarının sökülmesi ve (iv) nüks önleme planıdır. Yiyecek/gıda korkularıyla planlı maruz kalma, “yasaklı yiyecekler” listesinin sistematik yeniden tanıtımıyla ilerler. Davranışsal deneyler; “X yiyeceği yediğimde mutlaka kilo alırım” inancını, haftalık ölçümler ve iştah–doygunluk günlükleriyle test eder.

6) DBT Bileşenleri: Dürtü ve Duygu Düzenleme

BN ve BED’de tıkınırcasına yeme epizotları çoğu zaman yoğun duygusal stresin (öfke/boşluk/utanç) regülasyonuna hizmet eder. DBT modülleri—farkındalık, duygu düzenleme, distres toleransı, etkili kişilerarası beceriler—dürtü–davranış arasındaki milisaniyelik köprüyü uzatır. “Duygu dalgası sürme” ve “kriz hayatta kalma” kartları, tıkınma öncesi mikro duraklar yaratır. Beslenme terapisindeki düzenli öğün ilkesiyle birleştiğinde hem biyolojik hem psikolojik “açlık” daha iyi ayırt edilir.

7) ACT ve Şefkat Odaklı Terapi: Değerler ve Utanç Döngüsünü Dönüştürmek

ACT; düşüncelerle mücadele yerine onlarla farklı bir ilişki kurmayı öğretir (bilişsel ayrışma). “Zihnim yine kusurluluk hikâyesini anlatıyor” etiketi, yiyecek–beden tetikleyicilerinde kaçınma yerine değer odaklı mikro eylemler (planlı öğün, maruz kalma, beden nötr bakım) seçebilme kapasitesini artırır. Şefkat odaklı yaklaşımlar; utanç ve kendini cezalandırma döngüsünü çözerek fiziksel öz-bakımı (yeterli beslenme, uyku) mümkün kılar.

8) Aile Tabanlı Yaklaşımlar (FBT ve Sistemik Çalışma)

Ergenlerde kanıta dayalı Aile Temelli Tedavi (FBT), beslenme sorumluluğunu başlangıçta ebeveyne vererek tıbbi–beslenme stabilizasyonu sağlar; nüanslı şekilde otonomi aşamalı biçimde gence devredilir. Yetişkinlerde ise sistemikoturumlar, partner/aile üyelerinin “iyi niyetli ama pekiştirici” tutumlarını (kaçınmayı destekleme, yemek sonrası aşırı kontrol) dönüştürür; destekleyici fakat sınır koyan iletişim geliştirilir.

9) Beslenme Terapisi 1: Düzenli Yeme Ritmi ve Biyolojik Kalibrasyon

• Ritim: 3–4 saatten uzun açlık bırakmayan yapı, biyolojik açlık–doygunluk sinyallerini yeniden görünür kılar.

• Çeşitlilik ve yeterlilik: Makro (KH/Protein/Yağ) ve mikro besinlerin denge içinde planlanması; “temiz/günahkâr yiyecek” ikiliğini kaldırma.

• Planlı ara öğünler: Tıkınma riskini azaltır; özellikle akşam saatlerinde duygu temelli yeme olasılığını düşürür.

• Sıvı ve kafein: Aşırı kahve/enerji içeceği, iştah–anksiyete döngüsünü bozabilir; dengeli tüketim öğretilir.

10) Beslenme Terapisi 2: Yiyecek Korkuları ve Maruz Kalma

Yasaklı yiyecekler listesi, hiyerarşik sırayla (en az tetikleyiciden en fazla tetikleyiciye) haftalık plana eklenir. Oturum içi/ev içi yemek pratikleri, duyusal deneyimi (koku–doku–tat) yargısız farkındalıkla eşler. “Zihin–beden–tabak”pratiğinde danışan yeme anını bir beceri egzersizi (nefes, yavaş çiğneme, puanlama) olarak ele alır. BN/BED’de “tetikleyici yiyecek” ile ölçülü maruz kalma, siyah–beyaz düşünmeyi gevşetir.

11) Beden İmajı Çalışmaları: Aynasal Maruz Kalma ve Kaçınmayı Sökme

Beden algısı; aynadan kaçınma, sürekli ölçüm, kıyafet gizleme, sosyal kaçınma ile kronikleşir. Aynasal maruz kalma, fotoğrafla bilişsel ayrışma, dikkati genişletme (bedenin tek parçası yerine bütün deneyime odaklanma) ve duyusal nötrlük eğitimi, görüntü–değer füzyonunu çözer. Vaka çalışmaları, bu tekniklerin sık tekrar ve ev ödevleriyle kalıcı etki oluşturduğunu gösterir.

12) ARFID: Duyusal Hassasiyetler ve Güvenli Genişletme

ARFID’de hedef, “yemek menüsü”nü küçük ama süreklilik arz eden adımlarla genişletmektir. Duyusal harita (koku, doku, sıcaklık, görünüm) çıkarılır; her eksene 1–2 alternatif eklenir. Gıda zincirleme (chaining) ile mevcut kabul edilen yiyecekten komşu özelliğe sahip başka yiyeceğe ilerlenir. Modelleme ve oyunlaştırma çocuk/ergenlerde uyumu artırır; yetişkinlerde ise işlevsel hedeflerle (sosyal yemekte bulunma) bağ kurulur.

13) Refeeding Duyarlılığı ve Tıbbi İşbirliği

Ciddi kısıtlı alım sonrası besin başlatırken refeeding sendromu riskine karşı hekim gözetimi ve kontrollü ilerleme gerekir. Diyetisyen, elektrolit izlemi, sıvı dengesi, düzenli ağırlık ve vital bulgu takibi gibi parametreleri hekime raporlar; psikoterapist bu süreçte yeme korkuları, “karında şişkinlik = yağlanma” gibi yanlış inançları BDT-E araçlarıyla hedefler.

14) Ölçme–Değerlendirme: Klinik Anlamlı Değişimi Yakalamak

Semptom şiddeti (örn. EDE-Q), tıkınma/telafi sıklığı, öğün düzeni uyumu, beden imajı çarpıklığı, yaşam kalitesi (WHOQOL), işlevsellik ve komorbid depresyon/anksiyete ölçekleri birlikte izlenir. Danışanla görsel ilerleme panosupaylaşmak motivasyonu artırır. Nitel geribildirim (utanç düzeyi, sosyal katılım, yemek esnası bilişler) nicel veriyi tamamlar.

15) Motivasyonel Görüşme: Ambivalansı Çözmek

“İyileşmek istiyorum ama kilo almaktan korkuyorum.”—Ambivalans, yeme bozukluğunda tipiktir. Motivasyonel görüşme; hüküm vermeden, kişinin değerleriyle çatışmayı görünür kılarak değişim konuşmasını güçlendirir. Ölçek: 0–10 değişime hazır oluş; soru: “Neden 4 ve 0 değil?”; plan: “Bir puan artması için neler mümkün?”

16) Kültürel ve Toplumsal Boyut: Aile, Medya ve Topluluk

Kültürel incelikler (beden idealleri, yemek ritüelleri) tedavi tercihlerini ve uyumu etkiler. Aile içi yiyecek–bedenkonuşmalarının niteliği, okul/iş yeri yemek ortamları, sosyal medya karşılaştırma baskısı ve dijital filtre–düzeltmekültürü terapi süreçlerine entegre edilmelidir. Medya okuryazarlığı modülleri, görünüm odaklı şemalara karşı koruyucu etki sağlar.

17) Dijital ve Grup Müdahaleleri: Erişim ve Sürdürülebilirlik

Teleterapi, öz-izlem uygulamaları, çevrimiçi yemek pratiği videoları ve akran destek grupları, erişimi artırır. Grup çalışmaları; normalizasyon, modelleme ve sosyal pekiştirme ile bireysel hedefleri güçlendirir. Etik çerçeve, tetikleyici içerikleri sınırlayan kurallar ve kriz protokolleri içerir.

18) Örnek Vaka A: BN’de Dürtü Döngüsünü Kırmak

26 yaşındaki danışan, yoğun stres günlerinde tıkınma–kusma döngüsüne giriyor. Hafta 1–2: Psikoeğitim, düzenli yeme planı, kafein ve uykunun kalibrasyonu. Hafta 3–6: DBT duygu düzenleme + tıkınma tetikleyicileri için “dur–nefes–seç” protokolü. Hafta 7–10: Yasaklı yiyeceklere maruz kalma; “bir porsiyonla kalma” deneyi. Hafta 11–12: Beden imajı maruziyeti, relaps önleme. Sonuç: Tıkınma sayısı haftada 5’ten 1’e; kusma %80 azalma; sosyal yemeklere katılım artışı.

19) Örnek Vaka B: BED’de Duygu Yeme Haritası

35 yaşındaki danışan akşamları yalnızken tıkınırcasına yiyor. Plan: Düzenli ara öğün + akşam yemeği saati sabitleme; “yalnızlık–boşluk” duyguları için şefkat odaklı pratikler; ev–çevre düzeni (tetikleyici yiyecekleri görünmez kılma). Davranışsal deney: “Zihin acıkınca değil, beden acıkınca yemek.” 8. haftada tıkınma epizotları %70 azalır; enerji–uyku dengesi iyileşir.

20) Örnek Vaka C: AN’de Beslenme–Bilişsel Çift Hat

19 yaşındaki danışanın belirgin kilo kaybı, yoğun beden çarpıtması var. Adım 1: Hekim izleminde güvenli beslenme artışı; Adım 2: BDT-E ile tartı/görünüm odaklı inançlara meydan okuma; Adım 3: Aile oturumlarıyla yemek sonrası gerginlikte şefkatli ama sınır koyan tutum. 12. haftada hayati bulgular stabilleşir; sosyal–akademik katılım artar.

21) Relaps Önleme: İyileşmeyi Dayanıklı Kılmak

• Kişisel kırmızı bayraklar: Öğün atlama, gizli egzersiz, tartı takıntısı, sosyal yemekten kaçınma.

• Eylem planı: 72 saatlik bakım kartı (düzenli öğün, destek araması, duygu regülasyonu, uyku planı).

• Takip: 1–3–6 ay izlem randevuları; kısa booster seansları; akran grubu katılımı.

• Kimlik çalışması: “Yeme bozukluğu olmadan ben kimim?”—değer temelli aktivite planı.

22) Program Tasarımı: 16 Haftalık Entegre Protokol (Örnek)

1–2: Değerlendirme, tıbbi izlem, hedefler; 3–4: Düzenli yeme, uyku–kafein; 5–6: BDT-E bilişsel yeniden yapılandırma; 7–8: Yasaklı yiyeceklere maruz kalma; 9–10: DBT duygu düzenleme; 11: Beden imajı maruz kalma; 12: Aile/sistemik oturum; 13: ARFID/BED için duyusal–menü genişletme; 14: Sosyal yemek ve dış ortam maruz kalması; 15: Relaps önleme; 16: Kapanış ve bakım planı.

23) İşlevsellik Odaklı Hedefler: “Kilo”dan Fazlası

Klinik başarı yalnızca laboratuvar veya tartı verisi değildir. İşlevsellik (okula/işe devam, sosyal katılım, hobilere dönüş), öz-şefkat, bedenle barışık bakım (beslenme, dinlenme, hareketin keyfi), ilişkisel güven ve anlam (değer odaklı yaşam) eşdeğer önemdedir. Hedefler SMART (spesifik, ölçülebilir, ulaşılabilir, ilgili, zamana bağlı) biçimde yazılır.

24) Eş Tanılar ve İlaç Desteği: Dikkatli Entegrasyon

Eşlik eden depresyon, anksiyete, OKB, travma öyküsü sıktır. İlaç düzenlemeleri psikiyatrist tarafından, psikoterapi ve beslenme planıyla uyumlu biçimde yapılmalıdır. Amaç, duygudurum–anksiyete stabilizasyonuyla terapiye katılımı ve öğrenmeyi kolaylaştırmaktır; medikasyon tek başına çözüm değildir.

25) Etik ve Güvenlik Kültürü: Damgalamayı Azaltmak

Damgalama (stigma) yardım aramayı geciktirir. Klinik ekip ve aile dilinde şame etmeyen, meraklı ve doğrulayıcıiletişim esastır. Dijital yazışmalarda mahremiyet, depolama/erişim izinleri ve kriz protokolleri (intihar riski, ağır malnütrisyon) baştan yazılı hale getirilir.

---

Sonuç: İyileşme, Bütüncül ve Öğrenilebilir Bir Süreçtir

Yeme bozukluklarında psikoterapi ile beslenme terapisinin kombinasyonu, yalnızca semptomları azaltmakla kalmaz; yeme davranışını regüle eden biyolojik ritimleri, düşünce–duygu–davranış öğrenmelerini, beden imajı ve öz-değer anlatılarını dönüştürür. BDT-E’nin yapılandırılmış araçları, DBT’nin duygu/dürtü düzenleme kasları, ACT/şefkat odaklı yaklaşımların utancı çözen ve değerleri harekete geçiren süreçleri, diyetisyen eşliğinde düzenli yeme–yiyecek maruziyeti ve tıbbi güvenlik çerçevesiyle birleştiğinde, kalıcı bir iyileşme mimarisi kurulur. Bu mimari; ölçme–değerlendirme, aile/sistemik katılım, kültürel duyarlılık, dijital/grup destekleri ve relaps önleme katmanlarıyla güçlendirilmelidir. Başarı ölçütü bir rakamdan ibaret değildir; işlevsellik, öz-şefkat, sosyal katılım ve anlam boyutlarında daha zengin bir yaşamdır. Yeme bozukluğunun sesi giderek kısılırken, kişinin kendi sesi—değerleri, merakı, bağlantıları—giderek yükselir. İyileşme mümkündür ve öğrenilebilir; birlikte, adım adım.

Zihinsel ve duygusal sağlığınız bizim için önemlidir. Hoya Terapi ve Danışmanlık olarak, hayatınızı iyileştirmek, içsel dengeyi bulmanızı sağlamak ve ruh sağlığınızı desteklemek için buradayız. Sizlere geniş bir yelpazedeki terapi çeşitleri ve uzman psikologlarımızla en iyi hizmeti sunmayı hedefliyoruz. Birinci sınıf terapi hizmetleri sunan Hoya Terapi ve Danışmanlık, zengin bir bilgi kaynağıdır. Sitemizde farklı terapi yöntemleri hakkında kapsamlı bilgilere erişebilirsiniz. Kendinizi daha iyi tanımak, zorluklarla başa çıkmak, stresi azaltmak ve yaşam kalitenizi artırmak için terapi seçeneklerimizi keşfedebilirsiniz. Kognitif davranış terapisi, psikanaliz, aile terapisi, sanat terapisi ve daha birçok alanda uzmanlaşmış terapistlerimizle çalışarak kendinizi daha iyi hissedebilir ve potansiyelinizi keşfedebilirsiniz.

Psikologlarımız arasında deneyimli ve özverili uzmanlar bulunmaktadır. Profesyonel eğitimleri ve alanlarında birikimleri sayesinde, size en uygun olan terapi sürecini belirlemekte yardımcı olacaklardır. Sitemizde her bir psikologun detaylı profillerini bulabilir, uzmanlık alanlarına, deneyimlerine ve tedavi yaklaşımlarına göz atabilirsiniz. Bu sayede, sizin için en uygun terapi sağlayıcısını seçmek konusunda bilinçli bir karar verebilirsiniz. Ayrıca, Hoya Terapi ve Danışmanlık’ta psikolojiyle ilgili makaleler, rehberler ve bilgilendirici içerikler de bulunmaktadır. Ruh sağlığına dair güncel konuları ele alan yazılarımızı takip ederek, kendinizi ve sevdiklerinizi daha iyi anlayabilir, sağlıklı bir yaşam tarzı oluşturmanıza yardımcı olacak ipuçları edinebilirsiniz.

Bir adım atın ve hayatınızı daha mutlu, dengeli ve anlamlı hale getirmek için bize katılın. Hoya Terapi ve Danışmanlık olarak, sizin için buradayız. Zihinsel ve duygusal sağlığınızı önemsiyoruz ve sizi desteklemek için elimizden geleni yapacağımızdan emin olabilirsiniz.