Kişiliğin Big Five kişilik özellikleri tarafından iyi tanımlanabileceği konusunda fikir birliği vardır: dışadönüklük, uyumluluk, vicdanlılık, nevrotiklik ve yeni deneyimlere açıklık. Bu beş faktör, çeşitli enstrümanlar ve numuneler arasındaki faktör analizi ile tanımlanmıştır.
Kesisel çalışmların yanı sıra Big Five’ın yapısal değişmezliğine ilişkin uzunlamasına kanıtlar yetişkinlik ve yaşlılık için mevcuttur (Costa ve McCrae, 1994; Small, Hertzog, Hultsch ve Dixon, 2003). Dahası, Roberts ve DelVecchio (2000) tarafından yapılan bir meta-analize göre, Big Five’ın sıralama düzeni istikrarı yaşam süresi boyunca artmaktadır.
Bu sonuçlar, uzunlamasına yaşlanma çalışmaları ile yaşlılık ve çok yaşlılık açısından yakın zamanda desteklenmiştir (Mroczek ve Spiro, 2003; Small ve ark., 2003).
Bazı kişilik kişilik kuramcılarının, 30 yaşından sonra kişiliğin “alçı gibi kalıplaştığına” dair görüşünün aksine (Costa ve McCrae, 1994), kişiliğin ortalama düzeylerine ilişkin kesitsel ve uzunlamasına kanıtlar, Big Five’ın alt boyutlarında değişiklikler göstermektedir
Örneğin nevrotiklik yetişkinlikte azalır (Mroczek ve Spiro, 2003) ve ileri yaşlılıkta tekrar bir miktar artış gösterir (Small ve ark. 2003).
Dahası, daha nevrotik olmanın yanı sıra, yaşlı insanlar yeni deneyimlere daha az açık ve daha az dışlanmış olma eğilimindedir (Costa, Herbst, McCrae ve Siegler, 2000), buna karşın biraz daha kabullenici ve vicdanlı olma eğilimindedirler (Helson & Kwan, 2000).
Özelliğe dayanan bu ampirik kanıtın ve kişilik büyüme modellerinin özetlenmesi, yetişkinlikte ve yaşlılıkta kişilik gelişiminin hem istikrar hem de değişim ile karakterize olduğunu açıkça göstermektedir.
Big Five’ın iyi yaşlanmanın öznel göstergeleri ile ilişkisi ile ilgili olarak, nevrotikliğin tipik olarak öznel iyi oluş ölçümleriyle negatif ilişkili olduğu görülürken, dışadönüklük iyi olmakla pozitif bir ilişki gösterir.
Örneğin, Isaacowitz ve Smith (2003), yaşlı ve çok yaşlılıkta (70 ila 102 yaş), nevrotizmin daha yüksek olumsuz ve daha düşük olumlu etkiye bağlı olduğunu göstermiştir.
Düzenleyici özelliklerin aksine, yaşam anlatıları bağlamın özelliklerinden büyük ölçüde etkilenir ve durumlar ve zaman içinde değişime tabidir.
McAdams (1990), birleştirilmiş veya entegre bir yaşam öyküsünün, bireylere bir kimlik sağladığını ve tüm yaşam süresi boyunca tutarlı bir benlik kavramını korumalarına izin verdiğini savunmaktadır (Cohen, 1998).
Hayat öyküleri farklı izleyicilere farklı amaçlarla anlatılır: Gelecekteki bir eşe anlatılan bir yaşam öyküsü, anlatıcı iki olay arasında farklı bir kişi olduğu için değil, farklı yönleri nedeniyle gelecekteki bir işverene anlatılan yaşam öyküsünden çok farklı görünebilir.
McAdams’a göre, kimlik bir (sözel) yaşam öyküsünden değil, bir yaşamın farklı yönlerinin tek bir tutarlı hikayeye (muhtemelen her söylenişinde farklı olsa da) anlam verme ve bütünleştirme eyleminden türemiştir.
Otobiyografik anılar kavramı, yaşam öyküleri kavramı ile yakından ilişkilidir (ayrıca bkz. Habermas & Bluck, 2000). Otobiyografik bellek hakkındaki bazı teoriler (örneğin, Pillemer, 1992) üç geniş işleve hizmet edebileceğini savunmaktadır:
yönerge (şimdiki ve gelecekteki davranışları planlama),
benlik (öz-süreklilik, psikodinamik bütünlük) ve
Sosyallik (sosyal bağ, iletişim; Bluck Ve Alea, 2002).
Yönerge işlevi, konuşma sırasında geçmişi, problem çözme, fikir ve tutum geliştirme, kuralların inşasında ve güncellenmesinde esneklik sağlama gibi şimdiki ve gelecekteki düşünce ve davranışları yönlendirmek için kullanılmasını içerir.
Kendilik işlevi, kendiliğin sürekliliğini ve gelişimini destekleme ve destekleme yeteneği sağlar ve zaman içinde tutarlı bir kişi olma duygusunu korur. Bu işlev kendini başkalarına (ve kendine) açıklamaya yarar.
Sosyal (samimiyet ya da bağ) işlevi, nihayetinde, sosyal ilişkileri geliştirmek, sürdürmek ve beslemek için önemlidir. Bu, bizi konuşmalarda daha inandırıcı ve ikna edici bir ortak yapar, dinleyiciye kendimiz hakkında bilgi sağlar ve başkalarıyla daha iyi anlamamızı ve empati kurmamızı sağlar.
Yaşam öyküleri, başarılı bir şekilde gelişmek ve yaşlanmayla ilgili çeşitli şekillerde olabilir. Erikson’un (1968) belirttiği gibi, yaşam incelemesi yaşlılıkta önemli bir gelişimsel görev haline gelir.
Erikson’a göre bu yaşam evresi, iki “bütünlük” ve “umutsuzluk” karşıt kutbu ile karakterize edilir.
Erikson’un ardından, insanlar yaşamlarının hem olumlu hem de olumsuz olaylarını kabul edebildiklerinde ve sadece hayal kırıklıkları ve başarısızlıklarından bahsetmediklerinde, onları geçmiş yaşamlarının olumlu yönleriyle birlikte tutarlı bir yaşam hikayesine entegre edebildiklerinde bilgelik ortaya çıkar.
Eğer başarılı yaşlanmanın bu noktaya ulaştığı anlaşılırsa, yaşam öyküsünün pozitifliğinin yaşlanmanın iyi bir ölçütü olmaması gerektiği söylenebilir.
İlginç bir şekilde, zaten mucizede, bu, olumlu olaylarla dolu, örneğin üretkenlikle ilgili (yani, verim ile ilgili olan) düz bir yaşam yolu değil, kurtuluş temasıdır (yani, olumsuz bir olayı olumlu bir duruma dönüştürmek).
Başarılı bir gelişme ve yaşlanmanın kilometre taşı olarak yaşam öyküsünün sürekliliği için başka bir tartışma yapılabilir (Bluck ve Alea, 2002).
Ancak, bir yaşam öyküsünün zaman içinde sürekliliği, yaşlılıkta olumlu işleyişle ilgili olmak zorunda değildir. Coleman, Ivani-Chalian ve Robinson (1998) tarafından yapılan bir çalışmada, yaşlı yetişkinlerin (> 80 yaş) örneklemlerinin yüzdesi yaşam öykülerini tutarlı bir öykü olarak düşünmemiş, ancak şimdiki yaşamlarından memnuiyetsizlik duymamaktadır.
********************************************************************************************************************************
Sizin veya sevdiğiniz bir yakınınızın gerontolojik danışmanlığa ihtiyacı olduğunu düşünüyorsanız destek almak adına bize başvurabilirsiniz. Ücretsiz deneme seansı ve ayrıntılı bilgi için bize yazının altındaki formu doldurarak veya Whatsapp tuşumuzu kullanarak ulaşabilirsiniz.
***********************************************************************************************************************************
