Bir önceki yazımızda yaşlılıkta başarılı gelişmeyi ölçümleyebilmek için farklı yaklaşımlardan bahsetmiştik:
ölçüt odaklı,
süreç odaklı,
tek ölçütlü ve
çok ölçütlü yaklaşımlar
| Yaklaşım | Ana Yönlendirici Soru |
| ölçüt odaklı | Sonuç olarak başarıyı oluşturan özelliklerin tanımlanması
(“Başarılı gelişme nedir?”) |
| süreç odaklı | Çevreleriyle sürekli etkileşim halinde olan bireylere bakış açısı (“Zaman içinde gelişimsel başarıyı destekleyen süreçler ve koşullar nelerdir?”) |
| tek ölçütlü | Öznel ve nesnel göstergelerin entegrasyonu (“Öznel ve nesnel göstergeler, başarılı bir kalkınma endeksine nasıl entegre edilebilir?”) |
| çok ölçütlü yaklaşımlar | Bir kişinin küresel veya alana özgü öznel refahının değerlendirilmesi (“Başarılı gelişimin bir göstergesi olarak öznel iyi oluş nasıl değerlendirilebilir [genel veya alana özgü, bir kez veya tekrar tekrar]?”) |
Belirttiğimiz gibi, şu anda tek bir kriterin veya kriter kombinasyonunun başarılı gelişimi en iyi tanımladığı konusunda bir anlaşma yoktur.
Bu fikir birliği eksikliğinin nedenlerinden biri, böyle bir tanımın temelini oluşturabilecek genel olarak üzerinde anlaşmaya varılmış başarılı bir gelişme ve yaşlanma modelinin olmamasıdır.
Bunun yerine, başarılı gelişime yönelik sayısız teorik yaklaşım ve uyarlanabilir gelişime katkıda bulunan az çok spesifik faktörlere ilişkin daha da ampirik bulgular vardır.
Bu bulguların entegrasyonu zordur, çünkü çalışmalar başarılı yaşlanma için farklı göstergeler kullanır.
Başarılı bir gelişim için kapsamlı ve bütünleştirici bir model sunmak bu bölümün kapsamı dışındadır.
Bunun yerine, farklı kişilik düzeylerinde başarılı yaşlanma konusuna yaklaşmayı, kişisel hedeflerin seviyesine odaklanmayı ve farklı kriter ve boyutları dikkate almayı amaçlıyoruz.
Baltes’in kabul gören yaşam boyu gelişim (life-span development) yaklaşımı:
- doğumdan ölüme kadar gelişimin net bir son noktası yoktur ve gelişimsel yörüngelerin
- çok yönlüdür (yani hem kazançları hem de kayıpları kapsayacak şekilde) ve
- çok işlevlidir (yani çoğu gelişimsel süreç ve sonuç, bir işlev),
Yani süreç odaklı bir yaklaşımı destekliyoruz. Bu yaklaşım, insanların çevreleriyle uyumlanabilir yollarla nasıl etkileşime girdiğine odaklanmaktadır (M. M. Baltes ve Carstensen, 1996).
Daha ayrıntılı olarak ele alacağımız gibi, kişisel hedeflerin başarılı gelişimsel düzenleme süreçlerini anlamak için özellikle uygun olduğunu düşünüyoruz (Freund ve Riediger, 2006).
Bununla birlikte, başarılı yaşlanmanın hedefleri üzerinde durmadan önce, kişisel hedefler kavramını, McAdams (1996) tarafından önerildiği gibi, kişilik açısından üç düzeyde daha geniş bir kavramsallaştırmaya yerleştirmek gerekir.
Kişilik başarılı gelişme ve yaşlanma ile nasıl ilişkilidir?
Bu soruyu ele almak için önce kişilik ile ne demek istediğimizi açıklığa kavuşturmamız gerekiyor.
Freund ve Riediger’in (2006) kişilik ve başarılı yaşlanma arasındaki ilişkiye yaklaşmasının ardından McAdams (1995, 1996) tarafından üç kişilik seviyesinden oluşan bir kişilik modeli kullanıyoruz.
Seviye I, eğilimsel özellikleri ifade eder. Özellikler, çeşitli durumlarda genelleme yapan ve zaman içinde önemli bir istikrar gösteren geniş, bağlamsız ve nispeten koşulsuz eğilimler olarak kavramsallaştırılır.
Seviye II yapılar kişisel kaygılardır. Kişisel hedefler, bu Seviye II yapıların prototip bir örneğidir. Bu düzeydeki diğer kişilik tanımları kişisel kısıtlamalar, yaşam görevleri, savunma mekanizmaları, başa çıkma stratejileri ve çok çeşitli diğer motivasyonel, gelişimsel ve stratejik yapılardır. Bu kavramlar, bir kişinin hayatını zaman, mekan ve / veya sosyal rollerde bağlamsallaştırır.
Seviye III, insanların kimliğiyle, yani yaşam öykülerini kişisel olarak yeniden yapılandırılmış geçmişlerinin, algılanan şimdiki ve beklenen geleceğinin anlatıları olarak nasıl entegre ettikleri ve içselleştirdikleri ile ilgilidir. McAdams’a (2001) göre, modern toplumlarda yaşayan yetişkinlerin çoğu, belirli ortamlar, sahneler, karakterler, araziler ve temalar da dahil olmak üzere içselleştirilmiş ve gelişen yaşam anlatıları inşa ederek hayatlarına birlik, amaç ve anlam kazandırmayı amaçlamaktadır
III. Seviyenin kültürel, politik, ekonomik ve sosyal çevrelere gömülü olduğu ve yankılandığı görülmektedir.
Bu bağlamlar değiştikçe bir kişinin yaşam öyküsü de değişir. Ayrıca, yaşam öykülerinin esnekliği “insanların farklı bağlamlarda kendileri hakkında farklı öyküler sundukları” kavramında da belirgindir (McAdams, 1996, s. 307).
Kimlik sadece tüm bu yaşam anlatılarının toplamı değil, yaşamdaki yüksek ve düşük noktaları, şansı birbirine bağlayan genel hikayedeki karşılaşmalar, kritik yaşam olayları ve sosyal ilişkiler.
Seviye I’de kişilik, temel kişilik özellikleri, yani zamandan ve koşullardan bağlamdan bağımsız ve istikrarlı davranışsal eğilimler olarak tanımlanabilir
Plaster hipotezi!
Kişilik özellikleri üzerine araştırmanın ana sorusu, kişilikte evrensel bir yapının, bireysel farklılıkların ve uzunlamasına istikrarın boyutunun tanımlanmasıdır (Costa ve McCrae, 1994, 1995).
Alçı hipotezine göre, kişilik çocukluk ve ergenlik döneminde biçimlendirilebilir, ancak yetişkinlikte “alçı” gibi stabilize olur.
Fenotipik plastisite, bireylerin neden davranışlarda istikrarlı, tutarlı farklılıklar gösterdiklerine dair hem yakın hem de nihai bir açıklama sunar. Organizmalar, farklı ortamlarda farklı davranışsal, morfolojik veya fizyolojik özellikler geliştirebilir veya ifade edebilir, böylece uzay ve zamana göre değişen ortamlarda yüksek performans sağlar (West-Eberhard 2003; Snell-Rood 2013). Ortamlarda farklı fenotiplerin gelişimini kolaylaştıran birkaç iyi çalışılmış mekanizma vardır; aynı mekanizmaların davranışlarda tutarlı bireysel farklılıkların geliştirilmesi ve sürdürülmesine de yol açması muhtemeldir.
********************************************************************************************************************************
Sizin veya sevdiğiniz bir yakınınızın gerontolojik danışmanlığa ihtiyacı olduğunu düşünüyorsanız destek almak adına bize başvurabilirsiniz. Ücretsiz deneme seansı ve ayrıntılı bilgi için bize yazının altındaki formu doldurarak veya Whatsapp tuşumuzu kullanarak ulaşabilirsiniz.
***********************************************************************************************************************************
