Yaşamda başımıza gelen ve yaşadığımız her şey bizi değiştirir ve dönüştürür. Bu değişim ve dönüşüm biraz da tüm bu süreçlere verdiğimiz bilinçli ve bilinçsiz tepkilerin bir sonucudur. Psikanalitik açıdan bilinç, bilinç altı ve bilinç ötesi aygıtlarımız hayatta kalmamızı güvence altına almak ve bu hayatta kalış sürecini mümkün olduğunca dengede, mutlu ve acıdan uzak kılmak için bazen bize oyunlar oynar. Üstelik bu sürecin kontrolü yaşamdaki deneyimimiz, duygu yükümüz ve tecrübemizin değişiminin yanında beyin yapımızdaki değişikliklerle birlikte yaşlandıkça daha da karmaşık, bencil ve nevrotik bir hal alabilir. Bu yüzdendir ki bazen daha genç kuşaklar yaşlıların neler hissettiğini ve neyi neden yaptığını anlamak konusunda kafa karışıklığı yaşayabilir. Bu yazımızda tam da bu konuya değinerek yaşlanma psikolojisi dahilinde çatışma ve benliğin savunma mekanizmaları hususuna değineceğiz.
Fizyolojik, duygusal ve sosyal açıdan karşılanamayan ihtiyaçlarımız, karşımıza çıkan stres kaynakları veya duygusal yükümüzle birlikte yaşadığımız huzursuzluk haline çatışma diyebiliriz. Çatışmalar farklı birçok türe sahiptir. Organizma birbiri ile bağdaşmayan birçok dürtü ve dürtü nesnesi ile karşı karşıya kaldığında ortaya çıkan bu çatışmalar şu şekilde olabilir:
Yanaşma yanaşma çatışması: 2+ olumlu nesne arasında seçim yapma
Uzaklaşma uzaklaşma çatışması: 2+ olumsuz durum karşısında kalma
Yanaşma uzaklaşma çatışması: Bir nesnenin olumlu ve olumsuz yönleri arasında kalma hali olarak özetlenebilir.
Kişi çoğu zaman bu çatışmaların farkında değildir. Ancak bu çatışmalarla başa çıkma dirayeti onu olgunlaştırırken bu durumların üstesinden gelemez hale gelmek onu hastalandırabilir. Engellenme ve çatışmaların büyük çoğunluğu doğal yaşamın kaçınılmaz durumlarıdır ve benliğin gelişiminde kişinin olgunlaşmasında rol oynarlar. Kişi karşılaştığı engellerle bir engellere dayanma gücü = Benlik gücü geliştirir. Bu durum yaşam tecrübemizin ve deneyimlediğimiz zorlukların artmasıyla birlikte yaşla birlikte artar ve yetişkinlikte pik yapar. Ancak stres dayanıklılığımızın azaldığı yaşlılık döneminde ise bu mekanizmalar bozulabilir. Daha erken yaşlarda ise bazı engeller ya da çatışmalar örseleyici (Travmatik) olabilir ve benliğin gelişimini bozar, saptırır, yavaşlatır, durdurur ya da geriletir. Bunlar çocukken istismara uğramak, şiddet mağduru olmak, yokluk ve tarihsel olaylar gibi çok çeşitli meselelerden kaynaklanabilir. Genel olarak yaşam öykümüzdeki zorlanmalar özgüvenimizi ve benlik bütünlüğümüzü destekleyecek şiddette kalırsa sorun yok demektir ancak dayanma gücümüzü aşarsa bedensel ve psikolojik hastalıkları tetikleyebilir.
Uyum dengesini bozan, kişiyi hoş olmayan bir duruma sokan herhangi bir şey organizmada tehlike olarak algılanır. Dışarıdan gelen bir tehlikeye karşı olan duygusal tepkiye KORKU denir. Korku üç temel tepkiye neden olur.
- Kaçma
- Saldırma
- Teslim olma
Bu nedenle aslında yaşamda bizi zorlayan ve korkutan her şeye ve verdiğimiz tepkilere baktığımızda kendimizi bu üç tepkiden birinde görebilir, tepkimizi daha iyi anlamlandırabiliriz. Tehlikeler sadece dışarıda var olan nesnel tehlikeler değildir. Çoğu kez insan kendi içindeki dürtülerden, eğilimlerden, geçmiş yaşantıların anılarından korkabilir. Bu korkular çoğu kez bilinçdışıdır ve nesnesi kişice tanınmayan içten tehlikelere karşı tepki BUNALTI (anksiyete) denir.
Bu noktada devreye giren psikolojik savunma mekanizmaları bizi bu kötü duygu ve streslerden korumak için özelleşmiştir. Dış tehlikelere karşı değildir. Çatışma ve bunaltıya karşı kullanılan benlik işlemleridir. Genellikle bilinçdışı süreçlerdir. Yani biz bilinçli olarak ve farkında olarak bir savunma mekanizmasını seçmez ve kullanmayız. Birey tehlikenin ve kullandığı savunmanın bilincinde değildir. Bilinçdışı çatışma ve bunun doğurabileceği bunaltıya karşı kullanılan savunma mekanizmaları karmaşık davranışların gerçek anlamını açıklamakta yardımcıdır.
Bastırma
Acı verici anıyı veya deneyimi bilinç dışına itmektir. unutmalar, dalgınlıklar, dil sürçmeleri
yaşamın bir anını tümüyle unutma, bastırma düzeneğinin davranışlara yansıyan sonuçlarıdır.
Yadsıma
Benlik için tehlikeli olarak algılanan ve bunaltı doğurabilecek bir gerçeği yok saymak ya da görmemek sık kullanılan bir diğer savunma düzeneğidir.
Utanç ya da suçluluk yaratan deneyimler bilinç dışına itilerek tümüyle yok sayılır. Hatırlanmaz.
En çok yadsınan duygular öfke, kızma, cinsel dürtülerdir.
Bilinç dışı bir yakıştıramama ve yok sayma vardır. Gerçek dışı başka kabullenişler ve başka düşünce ve inançlar geliştirilir.
Yansıtma
Sürekli başkalarını eleştiren kişilik özelliği
Paranoid kişilik / Paranoya
İçe Atım
Bir başkasının tüm varlığı ya da bir parçası benliğin içine atılır.
İçe atılmış olan bu nesne benlik içinde yabancı bir nesne gibi varlığını sürdüren hatta onunla ilişki kurulan bir nesnedir.
Ör. İlkel toplumlarda düşmanın etini yeme ritüeli
Genellikle patolojik bir savunma düzeneğidir.
Yüceleştirme
Bazı dürtüler nesnelerini ve amaçlarını tümüyle değiştirir, benlik için yapıcı ve yaratıcı bir amaç ve nesne edinirler. Toplum için yararlı, beğenilen davranışlara evrimleşirler.
Ör. Saldırganlık dürtüsünün enerjisi kalır ama saldırganlık niteliği kaybolur.
Cinsel merak dürtüsünün cinsellik kısmı kaybolur ve merak öğrenme tutkusuna dönüşür.
Daha birçok psikolojik savunma mekanizması olmakla birlikte yaşlılıkta sıklıkla kullanılan kimi tepkileri size aktarmaya çalıştık. Savunma mekanizmaları normal psikolojik döngümüzün bir parçasıdır. Kullanılmaları bizim hasta olduğumuzu göstermez hatta çoğumuz onları deneyimleriz. Ancak eğer bu mekanizmalar aşırı aktifse ve fonksiyonel bilinç halimizi etkiliyorsa psikolojik destek almak ve çözemediğimiz anksiyetelerin üstüne bir uzman yardımıyla gitmekten büyük yararlar elde edebiliriz. Sağlıkla kalın.
***********************************************************************************************************************************
Sizin veya sevdiğiniz bir yakınınızın yardıma ihtiyacı olduğunu düşünüyorsanız sağlık danışmanlığı ve psikolojik destek almak adına bize başvurabilirsiniz. Ücretsiz deneme seansı ve ayrıntılı bilgi için bize yazının altındaki formu doldurarak veya Whatsapp tuşumuzu kullanarak ulaşabilirsiniz.
***********************************************************************************************************************************
