Yaşlılarda düşme çok sık görülen ve yaşamı tehdit edebilen bir sorun olarak karşımıza çıkar. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) düşmeyi yaşlılık döneminin 4 dev sorunundan biri olarak kabul eder. Bu da aslında düşmeleri önlemenin yaşlıların bakıma muhtaçlığını önlemek ve daha sağlıklı bir şekilde daha uzun süre yaşamalarını sağlamak adına ne kadar önemli olduğunu ortaya koyar. Düşme yaşlıların karşı karşıya olduğu, önemli oranda mortalite, morbidite ve engelliliğe neden olan en sık ve ciddi sorunlardan biridir. Motor eksikliklere, özerkliğin kaybına ve çok büyük ekonomik yüke neden olurlar. Üstelik genellikle yaşlılar düşmelerden sonra kalça kırığı sorunu yaşarlar ve bu da yaşlı ölümleri açısından en önemli sebeplerden olduğu gibi bakımı zorlaştıran bir sendrom olarak da karşımıza çıkar. 65 yaş ve üzeri nüfusta toplum içinde yaşayan, genellikle sağlıklı kişilerin yaklaşık %35-40’ ı yılda bir kez düşer. Yaşlı yaşlılarda (80 yaş ve üzeri) bu oran %50’ye tırmanır. Bunların yarısı tekrarlayan düşmelerdir.
Fiziksel sorunlar ve kırıklara neden olmasa bile düşme yaşlılarda ve ailelerinde önemli psikolojik ve sosyal yaralar da bırakır. Süreğen bir anksiyete ve korku bu sonuçlardan en önemlilerindendir. Bir kere düşme yaşayan yaşlı bir daha düşme, bakıma muhtaçlık veya ölüm korkusu ile kendini sosyal hayattan soyutlayabilir ve düşme sonrası anksiyete sendromu yaşayabilir. Yaralanma ile sonuçlanmasa da ortaya çıkan düşme korkusu ve düşme sonrası gelişen anksiyete (düşme sonrası anksiyete sendromu) yaşlıda kendine güven duygusunun azalmasına ve günlük yaşam etkinliklerini kısıtlamasına, daha hareketsiz bir yaşam sürdürmesine neden olabilmektedir. Keza bu sendromu yaşayan yaşlılar iyileşseler bile tekrar hareket etmeyi ve yürümeyi reddederler ve hareketlerini kendi kendilerine kısıtlarlar.
Düşme olgusu sonuçlar değil düşme sonrası deneyimler açısından da oldukça korkutucudur. Saatlerce veya günlerce düştüğü yerde kalan ve yardım çağıramayan yaşlılar sıklıkla görülebilmektedir. On iki saatten daha fazla yerde yatmak bası yaraları, dehidratasyon, hipotermi, pnömoni ve ölüme yol açabilir. Düşen kişilerin hemen hemen %50’si en az bir düşmede yerden kalkabilmek için yardıma gereksinim duyar ancak akıllı ev sistemleri kullanılmıyorsa, kişinin sosyal destek ağı ilgili ve sık sık yaşlıyı yoklayan kişiler değilse veya yaşlının kimsesi yoksa düşme sonrası ölüm neredeyse kaçınılmazdır.
Düşme önlenebilir bir sağlık problemidir. Gerontolojik danışmanlık ve kapsamlı geriatrik değerlendirme kapsamında yaşlı kişilerden öykü alırken ev düzenini, düşme öyküsünü ve ilgili diğer bilgileri sormak ve yaşlının dengesini değerlendirmeye özen göstermek hayat kurtarabilir. Yaşlı kişiler genellikle temel sorun olarak görmedikleri için ya da bağımsız yaşama yetilerinin sorgulanacağı endişesi ile bir yaralanma ile sonuçlanmayan düşmeleri hekimlerine bildirmezler. Yaşlı hastalarının periyodik sağlık muayenesini ya da kronik hastalık izlemini yapan hekimler hastalarına daha önce düşüp düşmediklerini sormalıdırlar. Hasta 6 ay içinde ikiden fazla düşmüşse tekrarlayan düşmeden bahsedilir ve tekrarlayan düşmeler tedavi edilebilir nedenler için sorgulanmalıdır.
Yaşa ilişkin değişiklikler ve kronik hastalıklar, bilişsel bozulmalar, kullanılan ilaçlar gibi etmenler yaşlı kişinin denge yetkinliğini bozarak düşmesine neden olabileceğinden özellikle değerlendirilmesi gereken alanlardır. Öyküde hastanın düşmesine yol açan risk etmenlerinin değerlendirilmesi düşmeleri önleme için ilk adımdır.
NICE rehberi düşme risklerinin değerlendirilmesinde çok etmenli risk değerlendirilmesi yapılmasını önerir.
- Düşme öyküsünün tanımlanması
- Yürüyüş, denge, hareketlilik ve kas gücünün değerlendirilmesi,
- Osteoporoz riskinin değerlendirilmesi,
- Yaşlı kişinin işlevsel yetkinlik algısının ve düşme korkusunun değerlendirilmesi,
- Görme ve işitme bozulmalarının değerlendirilmesi,
- Bilişsel durum değerlendirmesi
- Nörolojik muayene, kardiyovasküler muayene ve hastanın kullandığı ilaçların gözden geçirilmesi
- Üriner inkontinans değerlendirmesi,
- Hastanın yaşadığı evin düşmeye yol açabilecek durumlar için değerlendirilmesini içerir.
Hangi Yaşlılar Düşme İçin Riskli Gruptadır?
İÇSEL ETMENLER
- İleri yaş, özellikle 75 yaş ve üstü
- Önceki düşmeler
- Cinsiyet (Kadınlarda daha fazla)
- Yalnız yaşama
- Yatalak olma
- Akut hastalıklar
- Kronik hastalıklar, özellikle nöromusküler hastalıklar, vasküler hastalıklar, KOAH, depresyon.
- İlaçlar, özellikle 4 ya da daha fazla ilaç kullanma
- Bilişsel bozulma
- Nörolojik değişiklikler (ayakta duruşta dengeyi koruyamama, reaksiyon zamanında azalma, yumuşak dokunma, vibrasyon ve ısı duyusu farkındalığının azalması, görme, işitme ve derin duyuda merkezi bütünleştirmenin azalması)
- Ruhsal durum değişiklikleri (depresyon, anksiyete, düşme korkusu)
- Sedanter yaşam, beslenme yetersizliği
DIŞ ETMENLER
- Çevresel tehlikeler: zayıf aydınlatma, kaygan zeminler,
- Uygun olmayan yürüteçler ve yardımcı araçlar
- Ayakkabı ve giysi
- Riske maruz kalma
DÜŞME RİSKİNİ ARTTIRAN İLAÇLARI KULLANAN YAŞLILAR
- Sedatif, hipnotik ve anksiyolitik ilaçlar (özellikle uzun etkili benzodiazepinler)
- Trisiklik antidepresanlar
- Majör trankilizanlar (fenotiazinler ve butirofenonlar)
- Antihipertansif ilaçlar
- Dijital ve antiaritmik ilaçlar gibi kardiyak ilaçlar
- Kortikosteroidler
- NSAİİ
- Antikolinerjikler
- Hipoglisemik ajanlar
Düşmeyi sorgularken yukarıda risk faktörlerini sormanın yanında hastanın en son düşme durumunun ayrıntılı bir şekilde öğrenilmesi gerekir:
- Düşmenin yeri ve düşme koşulları
- İlişkili semptomlar
- Diğer düşmelerin öyküsü
- Kullandığı ilaçlar var mı?
- Alkol alıyor mu?
- Yaralanma oldu mu? Yürüyebiliyor mu?
- Bu düşme ne zamandı? _______________________________
- Tarih (yaklaşık) ___________
- Günün hangi saati ________________________
- Düşmeden önce ne yapıyordunuz?
- Düşmeden önce ne/nasıl hissettiniz?
- Düşerken ne/nasıl hissettiniz?
- Vücudunuzun hangi kısmını çarptınız?
- Orası yaralandı mı?
- Nasıl yaralandınız?
- Başka bir şey aradınız mı?
- Geçen 6 ayda ne sıklıkta düştünüz.
- Kendinizden geçtiğinizi hisseder misiniz?
**********************************************************************************************************************************
Sizin veya sevdiğiniz bir yakınınızın yardıma ihtiyacı olduğunu düşünüyorsanız, evinde yalnız yaşayan bir yaşlıysanız veya böyle bir yakınınız varsa gerontolojik danışmanlık almak adına bize başvurabilirsiniz. Ücretsiz deneme seansı ve ayrıntılı bilgi için bize yazının altındaki formu doldurarak veya Whatsapp tuşumuzu kullanarak ulaşabilirsiniz.
***********************************************************************************************************************************
