Seçim, optimizasyon ve dengeleme modeli (SOC), insani gelişmeyi anlamak için genel, metateorik bir çerçeve oluşturur
Farklı analiz seviyelerinde (örn., Nöronal, davranışsal) temsil edilen farklı yaşam aşamalarında (çocukluk, ergenlik, yetişkinlik, yaşlılık) gelişimsel kazançlar ve kayıplar arasında ve farklı işlev alanlarında (ör. fiziksel veya bilişsel gelişim, duygu düzenleme). SOC teorisi bağlamında, yaşam boyu gelişim bir kaynak üretimi ve düzenlemesi sürecidir.
Bu teori, hem gelişme yönünü hem de işlev düzeyini ele alarak genel gelişim süreçlerini açıklar. Bu nedenle SOC, değişen kaynakları yaşam süresi boyunca yönetmeye yardımcı olan süreçleri belirleyen başarılı bir gelişim modelidir. Teori özellikle başarılı bir gelişimin üç temel ve evrensel sürecini önermektedir: seçim, optimizasyon ve dengeleme
| Teorik Çerçeve | Merkezi Stratejiler | Örnekler |
| Seçim, Optimizasyon ve Dengeleme Modeli | Seçim | İspanyolca öğrenmeye karar vermek |
| Optimizasyon | Bunun için daha çok zaman ayırmak | |
| Dengeleme | Seyahatte tercüman tutmak | |
| Çift İşlemli Asimilatif ve Akomodatif Başa Çıkma Modeli | Asimilatif Başa Çıkma Modeli | İstenen bedensel görünüme ulaşmak için diyet alışkanlıklarını değiştirmek |
| Akomodatif Başa Çıkma Modeli | Fiziksel durumunuzu kabul etmek ve diz ameliyatından sonra maraton koşmaktan vazgeçmek |
| Teorik Çerçeve | Merkezi Stratejiler | Örnekler |
| Birincil ve İkincil Kontrolde Optimizasyon Modeli | Seçici birincil kontrol | İlişkiyi güçlendirmek için daha sık görüşmek |
| Telafi edici birincil kontrol | Evliliği kurtarmak için sık sık danışmana gitmek | |
| Seçici ikincil kontrol | Hayatındaki kişiyi «hayatının tek aşkı» olarak tanımlamak | |
| Telafi edici ikincil kontrol | O kişi hayatından çıktıktan sonra yanlış bir tercihti demek |
Seçim, optimizasyon ve dengeleme modeli (SOC), insani gelişmeyi anlamak için genel, metateorik bir çerçeve oluşturur
Farklı analiz seviyelerinde (örn., Nöronal, davranışsal) temsil edilen farklı yaşam aşamalarında (çocukluk, ergenlik, yetişkinlik, yaşlılık) gelişimsel kazançlar ve kayıplar arasında ve farklı işlev alanlarında (ör. fiziksel veya bilişsel gelişim, duygu düzenleme). SOC teorisi bağlamında, yaşam boyu gelişim bir kaynak üretimi ve düzenlemesi sürecidir.
Bu teori, hem gelişme yönünü hem de işlev düzeyini ele alarak genel gelişim süreçlerini açıklar. Bu nedenle SOC, değişen kaynakları yaşam süresi boyunca yönetmeye yardımcı olan süreçleri belirleyen başarılı bir gelişim modelidir. Teori özellikle başarılı bir gelişimin üç temel ve evrensel sürecini önermektedir: seçim, optimizasyon ve dengeleme
Her üç sürecin de fonksiyonel alanlara (örneğin, biliş, sosyal), sosyokültürel bağlamlara ve aktif-pasif, iç-dış ve bilinçli bilinçsiz boyutlar boyunca değişen kişiye özgü özelliklere bağlı olarak çeşitli olası fenotipik gerçekleşmelere sahip olması önerilmektedir.
En genel tanım düzeyinde seçim, belirli bir yolun veya gelişim yollarının bir kümesinin uzmanlaşma veya kanalizasyon sürecini ifade eder.
Seçim, bir dizi olası alternatif gelişimsel yörüngenin tanımlanmasını ve daraltılmasını içerir. Seçim, kaynakları sınırlı alanlara yoğunlaştırarak sınırlı kaynakların yönetimine de hizmet eder. Sadece bu konsantrasyonla şartname ortaya çıkabilir ve bazı beceri ve yetenekler gelişebilir. Bu nedenle seçim, yeni kaynaklar üretmek için genel amaçlı bir mekanizmadır Seçim, seçmeli olarak veya kaynaklardaki kayıplara (yani, zarara dayalı) bir yanıt olarak gerçekleşebilir.
Optimizasyon, daha yüksek düzeyde işleyişe ulaşmada yer alan iç ve dış kaynakların (araçların) edinilmesi, uygulanması, koordinasyonu ve sürdürülmesini ifade eder (Freund ve Baltes, 2000). Uzmanlık ile ilgili literatürde de gösterildiği gibi, optimizasyon daha yüksek seviyelerde işlevsellik elde etmek için önemlidir. Seçilen bir fonksiyonel alanda yüksek beceri seviyesi olan uzmanlık, ancak önemli miktarda kasıtlı uygulama ile elde edilebilir.
Dengeleme daha önce mevcut olan kaynaklardaki işlevlerdeki kayıpları önlemek veya bunlara karşı koymak için araçların yatırımını ifade eder. Gelişimin tüm yaşam süresi boyunca hem kazanç hem de kayıp içerdiği göz önüne alındığında (P. B. Baltes, 1987), başarılı bir yaşlanma modelinin, kayıpları yönetme süreçlerini hesaba katması gerekir.
SOC modeli bunu, zarara dayalı seçim (bir kayıpla karşılaştıktan sonra yeniden yönlendirmeye atıfta bulunarak) ve tazminat (kayıplar karşısında işleyişin sürdürülmesini amaçlayan) dahil ederek yapar.
SOC teorisine sosyal, davranışsal öğrenme, bilişsel ve nöropsikolojik gibi birçok farklı teorik açıdan yaklaşılabilir.
Freund ve Baltes (2000), SOC’nin eylem teorik kavramsallaştırmasını önermektedir. Bu yaklaşım SOC’yi aktif yaşam yönetimi bağlamında gömer ve kişisel hedeflerin seçimi, takibi ve sürdürülmesi yoluyla gelişimsel düzenlemeyi ifade eder.
Eylem teorik açıdan seçim, hedef belirleme ile ilgili süreçleri gösterir. Seçmeli seçim, birden fazla seçenekten bir hedefler alt kümesi geliştirmek ve seçmek anlamına gelir. Kaynakların sınırlı yapısı göz önüne alındığında, gelişimsel potansiyelleri gerçekleştirmek için seçimin yapılması gerekir. Kayba dayalı seçim, mevcut veya yeni hedeflerin kaynaklardaki kayıplara uyacak şekilde uyarlanmasını ifade eder. Kişinin hedef hiyerarşisini yalnızca en önemli hedefe odaklanarak, kişinin aspirasyon düzeyini düşürerek veya ulaşılamayan hedeflerin yerine geçerek bulabilmek olası tezahürlerdir. Bir eylem teorik bakış açısından, optimizasyon ve telafi, hedef arayışı süreçlerini, yani kaynakların yatırımını ifade eder.
Optimizasyon, istenen sonuçlara ulaşma yollarını ifade eder ve gelişimin büyüme yönüne hizmet eden koordinasyon, edinim ve yeni kaynakların veya becerilerin üretilmesini amaçlar.
Dengeleme eylem teorik bakış açısından, belirli bir işlevsellik düzeyinin korunmasını tehdit eden araçlarda ve amaca yönelik kaynaklarda kayıp veya düşüşün düzenlenmesine yöneliktir. Hedefle ilgili önceki araçlar artık mevcut olmadığında, tazminat kaybedilen araçların değiştirilmesini içerebilir.
Dolayısıyla, başka bir hedef seçmek yerine (kayıp temelli seçimde olduğu gibi) belirli bir hedefe ulaşmak için hedefe ilişkin araçları değiştirerek kayıpları yönetme ve bunlara karşı koyma stratejisini ifade eder. İşitme kayıplarına karşı koymak için işitme cihazlarının kullanılması buna bir örnektir.
Fenotipik olarak, becerilerin kazanılması ve uygulanması, enerji ve zaman yatırımı veya yeni veya kullanılmayan kaynakların etkinleştirilmesi gibi optimizasyon ve dengeleme için kullanılan stratejiler çakışabilir.
Teori, SOC stratejilerinin kullanımının mevcut kaynakların bir fonksiyonu olarak yaşam süresi boyunca değiştiğini belirtmektedir. Her üç düzenleyici ilkenin de ifade edilen beklenen zirvesi yetişkinlikte, kaynak kayıplarının daha belirgin hale geldiği zaman ilerleyen yaşla birlikte seçmeli seçim ve dengeleme önem kazanmaktadır (Freund ve Baltes, 2002b).
********************************************************************************************************************************
Sizin veya sevdiğiniz bir yakınınızın gerontolojik danışmanlığa ihtiyacı olduğunu düşünüyorsanız destek almak adına bize başvurabilirsiniz. Ücretsiz deneme seansı ve ayrıntılı bilgi için bize yazının altındaki formu doldurarak veya Whatsapp tuşumuzu kullanarak ulaşabilirsiniz.
***********************************************************************************************************************************
