Blog

Kamusal Alan ve Binalar

Kamusal alan ve binaların sağlıklı bir yapıda olması yaşlıların bağımsızlığını, aktivite düzeylerini ve yaşam kalitelerini belirleyen önemli bir faktördür. Uygun ve sağlıklı bir şekilde tasarlanan kamusal alan ve binalar “yerinde yaşlanma” kavramını da destekler. Kamusal alan ve binaların tasarımı bakımından öngörülen kriterler ve alt başlıklar şu şekildedir (WHO, 2007: 12-20):

1. Temiz ve Huzurlu Bir Çevre: Dünya genelinde birçok şehrin güzellikler bakımından birçok avantajı olmakla birlikte gürültü, hava kirliliği, kalabalık gibi problemler yaşlıların yaşam kalitelerini düşürebilmektedir. Dünya Sağlık Örgütü kılavuzunda İstanbullu bir yaşlıdan yapılan alıntı şu şekildedir: “Dışarıdaki gürültü yüzünden yatağınızdan saat altıda kalkacağınıza dörtte kalkıyorsunuz.”
2. Yeşil Alanlar: Hem sağlıklı hem de kırılgan yaşlılar ile yakınları ve bakımverenleri için şehirlerde oluşturulan yeşil alanlar nefes almak ve rahatlamak adına önemli buluşma noktalarıdır. Uygun sayı ve özelliklerde tuvaletlerin, çöp kutularının, hava şartlarına göre korunaklı oturma alanlarının bulunduğu parkların inşa edilmesi yaşlı dostu kamusal alanın özelliklerindendir.
3. Kaldırımlar: Takılma ve düşme riski yaratmayacak şekilde düz, kaymayan ve rahat yürünebilecek bir malzemeden, uygun eğim ve genişlikte tasarlanan kaldırımlar yaşlıların yaşam kalitelerini arttıran ve hayata katılımlarını kolaylaştıran yapılardandır. Kaldırımların üzerinde işletmelerin gereçleri, park etmiş araçlar veya ağaçlar olmamalıdır. Kaldırımlar tekerlekli sandalye veya yardımcı ekipman kullanan kişilerin mobilizasyonunu zorlaştırmamalıdır, yayaların tamamı ve özellikle dezavantajlı kesimlere geçiş önceliği tanınmalıdır.
4. Yaya Geçişleri: Kılavuzda alıntılanan Halifax’tan bir yaşlı trafik ışıklarının olimpik koşucular için organize edildiğini belirtmektedir. Trafik ışıkları ve yaya geçitlerinin görsel ve işitsel uyaranlarla belirtilmesi, uygun zaman aralığında olması ve sürücülere farkındalık ve saygı eğitimlerinin verilmesi büyük bir önem arz etmektedir.
5. Ulaşılabilirlik: Gelişmiş ve gelişmekte olan birçok ülkede şehrin birçok bölgesindeki bina giriş çıkışları, merdivenler ve yokuşlar yaşlıların ve engellilerin zorlanacağı bir yapıya sahiptir. Bu anlamda daha sonra ayrıntılı olarak değinilecek olan ulaşılabilirlik kavramının fiziksel boyutuna önem verilmelidir.
6. Güvenlik: Şehirlerde gözlemlenen suç, şiddet, uyuşturucu kullanımı, evsizlik, gasp ve soygun gibi riskler yaşlıların hayata katılımlarını ve yaşam kalitelerini kısıtlayabilmektedir. Bir kişinin yaşadığı çevrede kendini güvende hissetmesinin üretkenliği, iyilik hali ve sağlık durumu bakımından taşıdığı önem düşünüldüğünde yaşlıların güvende hissettikleri yaşam alanlarında ömürlerini geçirmeleri sağlanmalıdır. Güvenliği tehdit eden unsurlar insan kaynaklı olduğu kadar doğa kaynaklı da olabilmektedir. Güvensiz bina inşaatları, doğal afetler ve önlem eksiklikleri güvenlik risklerine sebep olabilmektedir. İstanbul’dan çalışmaya katılan yaşlılar şehrin deprem bölgesinde yer aldığını ve içinde yaşadıkları binaların sağlamlığı, afet koordinasyon planları ve toplanma alanları hususunda endişe duyduklarını ifade etmektedir.
7. Yürüyüş Yolları ve Bisiklet Yolları: Bisiklet yolları ve yaya yollarının ayrılması kazaların önüne geçmek adına önemlidir. Yürüyüş yollarında uygun genişliğin sağlanması, sakatlanma riskini en aza indirgeyecek malzemelerin seçilmesi ve dinlenmek adına uygun aralıklı bankların konumlandırılması gerekmektedir.
8. Yaşlı Dostu Binalar: Ulaşılabilirlik standartlarının uygulandığı; asansör, kaymayan zemin, uygun malzeme ve eğimdeki rampalar, yönlendirme yapan basit tabelalar, erişilebilir tuvaletler ile her engel ve yaş grubundan kişinin rahatça yararlanabileceği kamusal binalar, alışveriş merkezleri, işletmeler inşa edilmelidir.
9. Yaşlı Müşteriler: Büyük ve küçük işletmelerde yaşlı müşterilerin daha kolay alışveriş edebilmesini sağlayan destek hizmetleri organize edilmelidir. Örneğin İslamabad’da yaşlı kadınlara kasa kuyruklarında öncelik tanınması ve yükleriyle birlikte gidecekleri yerlere kadar ulaşmalarının sağlanması yaşlı dostu hizmet örneklerindendir.

Ulaşım

Aktif yaşlanma, topluma aktif katılım ve hizmetlere erişim ulaşım imkanlarının desteklenmesi ile iyileştirilebilen bir kavramdır. Ulaşım başlığında belirtilen alt kriterler şu şekildedir (WHO, 2007: 20-29).

1. Yararlanırlık: Çeşitli araç alternatiflerinin yanında shuttle servisler, gönüllü ve kamusal destek hizmetleri vb. kanallarla birden fazla alternatif arasından en destekleyici ve rahat olanın seçilebilmesi yaşlı dostu bir şehrin ulaşım hizmetlerinin özelliklerinden olmalıdır.
2. Karşılanabilirlik: Ulaşım ücretli yaşlı birey ve yakınlarının karşılayabileceği ücretler karşılığında sunulmalıdır. Örneğin Nairobi’de hava şartlarına ve tatil günlerine göre katlanan ulaşım fiyatları yaşlıların hayata katılımlarını kısıtlamaktadır. Toplu taşıma araçları ve taksilerde belli bir yaşın üzerine uygulanan indirimler ve sosyal yardımlar katkı sunabilmektedir.
3. Sefer Aralıkları: Özellikle hafta sonları ve akşam saatlerinde sık aralıklarla seferlerin sağlanabilmesi yaşlı dostu kentlerin ulaşım planlamasındaki temel ilkelerdendir.
4. Durak Güzergahları: Şehrin her noktasına kolay ulaşımı sağlayan, yaşlıların merkezi toplanma alanlarına erişimini sağlayan, yaşlılarla ilgili kurumların önünden geçen durak ağlarının organize edilmesi gerekmektedir.
5. Yaşlı Dostu Araçlar: Rampalar, asansörler ve yere yakın basamaklarla özel olarak üretilen erişilebilir araç filolarının yaygınlaştırılması gerekmektedir. Ayrıca otobüs rotalarının ve durak isimlerinin otobüslerde bulunan ekranlarda sürekli olarak görsel ve işitsel uyaranlar gösterilmesi olayı kayıp vakalarını ve kafa karışıklıklarını engellemek konusunda yardımcı olabilmektedir. Ulaşım ağındaki araçlarda engelli, yaşlı ve hamile yolcular için ön koltuklarda öncelik sağlanmalıdır.
6. Araç Şoförleri: Şoförlere yaşlılık ve yaşlanma ile ilgili farkındalık bilinci kazandırılmalıdır. Yaşlıların düşme riskini engelleyecek şekilde duruş ve kalkış manevralarının yapılması, şoförlerin yaşlılar ile iletişim kurabilmek adına bilgi sahibi olmaları gerekmektedir.
7. Güvenlik ve Rahat: Acil durum butonlarının istasyon ve araçlarda kullanılması, antisosyal davranışların ve suçun engellenmesi hususunda önlemlerin alınması ve aşırı kalabalığın önüne geçilmesi yaşlı dostu bir ulaşım sistemi adına gereklidir.
8. Yaşlı Sürücüler: Dünyanın birçok bölgesinde yaşlıların yetilerinin elverdiği kadar uzun süre sağlıklı bir şekilde araç kullanmalarının önünde önemli engeller bulunmaktadır. Trafik kültürünün tam olarak benimsenememesi, hızlı ve kaotik bir yapının yaşlıları paniğe sevketmesi, yollardaki bozukluklar ve çukurlar yaşlı sürücüleri zorlayabilmektedir. Bu engellere karşın Cancun gibi bazı şehirlerde yaşlı sürücülere özel trafik dersleri ve özel park alanları ile teşvik çalışmaları yürütülmektedir.

Yaşam Alanları

               Hizmetlere erişimi kolaylaştıran uygun ve erişilebilir bir tasarıma sahip, uygun fiyatları evler yaşlı dostu yaşam alanları adına ana kriterlerdendir. Bununla birlikte yaşlı dostu olmaya aday bazı kentlerde erişilebilirlik şartlarına sahip olmayan evlerin yeniden tasarımı ve onarımı için maddi destek verilebilmektedir (WHO, 2007: 32). Yaşlıların yaşam alanlarında kendilerini iyi hissetmeleri ve psikolojik güvenlik hissini yaşamaları adına aile üyeleri ve komşularıyla iletişimini artıran yapılar, balkonlu evler, sokaklara bakan pencereler tercih edilebilmektedir. Bununla birlikte maddi açıdan, desteğe ihtiyaç duyma ve tercih sebebiyle yaşlılara özel yaşam alanları, bina blokları ve destekli hizmet merkez alternatifleri sunulabilmelidir (WHO, 2007: 35).

Sosyal Katılım

Yaşlıların toplumsal aktivitelere aktif katılımı hem kendileri hem de toplum adına önemli faydalar sağlamaktadır. Aynı şekilde bakım veren kişilerin kendilerine zaman ayırabilmeleri ve sosyal açıdan terapi alabilmeleri kendileri ve hastalarının sağlıklarını korumaya yardımcı olabilmektedir. Kankun’da erkeklerin kadınlara kıyasla sosyal açıdan daha izole olmaları sebebiyle “Men’s Shed” adıyla kurulan bir organizasyon, her yaştan erkekleri bir araya getirmekte ve iletişime geçmelerini sağlamaktadır. Yerel ve merkezi yönetimler yaşlıları ziyaret ederek, telefon ile arayarak veya aktivitelere davet ederek bu kriteri yerine getirmeye çalışmaktadır (WHO, 2007:41-43).

Saygı ve Sosyal Kapsama

Yaşlı dostu şehirlerde işletme sahiplerinin ve toplumda yaşayan diğer kişilerin yaşlılara destekleyici ve saygılı bir tutumla davranmalarının sağlanması gereklidir  (WHO, 2007:45). Buna karşın dünyanın birçok şehrinde yaşlılara çocukmuş gibi davranılması, alışveriş ettikleri veya hizmet aldıkları yerlerde şikayetlerinin ve isteklerinin dinlenmemesi en çok şikayet edilen sorunlar arasındadır. Yaşlılara yaşlılık ile ilgili olumsuz önyargılarla ve ayrımcılıkla davranmayı ifade eden yaş ayrımcılığına karşı farkındalık eğitimleri uygulanmalıdır  (WHO, 2007: 47). Gerek aile içinde gerekse yerel ve merkezi yönetimler bünyesinde kurulan yaşlı konseyleriyle birlikte yaşlıların karar verme mekanizmalarına katılmaları sağlanmalıdır. Yaşlılık döneminde sıklıkla karşılaşılan gelirin azalması ve yoksulluk problemleriyle mücadelede yaşlıların işgücüne esnek katılımını kolaylaştıracak mekanizmalarla üretkenlik ömrün ileri yıllarına da yaygınlaştırılmalıdır. Bu açıdan hayat boyu öğrenme programları ve yaşlıların gönüllü hizmetlerinin de teşvik edilmesi gerekmektedir (WHO, 2007: 49).

İletişim ve Bilgi Akışı

Yaşlı dostu bir şekilde tasarlanan iletişim araçlarıyla birlikte yaşlıların kendileri için anlamlı ve faydalı olan bilgilere ulaşmalarının kolaylaştırılması, sosyal ilişkilerinin ve motor becerilerinin geliştirilmesi gerekmektedir. Teknolojik gelişmelerin hızının giderek artması yaşlılarda stres yaratabilmektedir, bu duruma uyum sağlayabilmeleri adına eğitimler ve teknoloji okur-yazarlığı programlarının yaygınlaştırılması gerekmektedir (WHO, 2007: 60-66).

Toplumsal Destek ve Sağlık Hizmetleri

Yaşlıların ihtiyaç duydukları sosyal hizmetleri ve sağlık hizmetlerini alabilmeleri yaşlı dostu kriterlerden önemli bir tanesidir. Bu açıdan ana kriterler şu şekildedir (WHO, 2007: 66-72):

1. Ulaşılabilirlik: Hizmetlere fiziki ve kurumsal açıdan kolay ulaşılabilmesi, bilgilendirme çalışmalarının yeterli ve açık olması, hizmet sunan meslek elemanlarının yapıcı tutumu önem arz etmektedir.
2. Hizmet Alternatifleri: Bireysel ihtiyaçlara ve farklı durumlara cevaben üretilen modeller arasında seçim yapabilme imkanı sağlanmalıdır. Örneğin kişinin olabildiğince uzun süre evinde kalmayı tercih ettiği bir durumda destekleyici hizmetlerin verilmesi, sosyalizasyon eksikliğinde gündüzleri sosyalleşme imkanı sağlayan alternatifler sunulabilmelidir.
3. Kurumsal Bakım: Kurumsal bakıma ihtiyaç duyan yaşlılar için yeterli kapasitede ve uygun kriterlerde bakım merkezleri yaygınlaştırılmalıdır.
4. Gönüllülük: Almanya’nın bakım ve yaşlı hizmetleri konusundaki federal danışmanlık komisyonunun yedinci raporunda belirtildiği gibi hem yaşlıların hem de gençlerin yaşlılık ile ilişkili riskleri çözmek adına gönüllü çalışmaları teşvik edilmelidir. Örneğin yerel yönetimler nezdinde oluşturulacak birimlerle yaşlılara sosyalizasyon, ev idaresi, ulaşım vb. konularda gönüllü hizmetlerin verilebilmesi sağlanmalıdır.

ŞEHİRLERİN YAŞLI DOSTU OLMA ORANINI ÖLÇEN GÜNCEL İNDİKATÖRLER

 Dünya Sağlık Örgütü’nün 2015 yılında ortaya koyduğu indikatörler ile bir önceki başlıkta belirtilen kriterlerin uygulanma oranları ölçülmektedir (WHO, 2015: 13).

Kaynak: Yaşlı Dostu Kentlerin Ölçülebilirliği Adına Temel İndikatörler (WHO, 2015: 13).

Yukarıda belirtilen indikatörlerin sağlanmasında en önemli çekirdek faktörler eşitlik, ulaşılabilirlik ve kapsayıcılıktır. Kaynak dağılımı ve eşitlik WHO’nun 2010 yılında Kobe’de gerçekleştirdiği toplantıda ortaya koyulan ölçek ile takip edilmektedir. Kriterlerin ölçülebilir, anlamlı, uygulanabilir, kapsayıcı, değişime adapte edilebilir, veri toplamaya elverişli, sosyal açıdan kabul gören bir yapıda olması gerekmektedir (WHO, 2015: 24).

***********************************************************************************************************************************

Sizin veya sevdiğiniz bir yakınınızın gerontolojik danışmanlık ihtiyacı olduğunu düşünüyorsanız destek almak adına bize başvurabilirsiniz.  Ücretsiz deneme seansı ve ayrıntılı bilgi için bize yazının altındaki formu doldurarak veya Whatsapp tuşumuzu kullanarak ulaşabilirsiniz.

***********************************************************************************************************************************

Fatma Sıla Ayan

Biyografinin Tamamını Gör