Ulusal sağlık politikaları ve sosyal politikaların ana amacı vatandaşlara toplum sözleşmesi ile vadedilen hak temelli yurttaşlık ve insan onuruna yaraşır yaşam standartlarının sunulması ve bu standartların korunmasıdır (Fişek, 1984). Mevcut verilere göre demans için bir tedavi bulunamamış olmakla birlikte tedavinin bulunması için gereken yıllarda tanı koyulan kişi sayısındaki artış, zaman kaybetmeden etkin politika kanallarının devreye sokulmasının önemini vurgulamaktadır. Daha iyi bir demans politikası, daha uyumlu bir toplumu teşvik ederek ve yüksek kaliteli sağlık ve bakım hizmetlerine erişimi sağlayarak demansı olan kişilerin ve ailelerinin yaşam kalitesini iyileştirebilir.
Bu açıdan demanslı bireyler için ulusal ittifak ve politika kimi ana kavramları kapsamalıdır (Dröes’ten aktaran OECD, 2015: 30):
- Sosyal etkileşim: Başkalarıyla ilişkileri sürdürmek; herkes için sosyal etkinlikler ve boş zaman etkinliklerine katılım imkanının sağlanması
- Konfor ve güvenlik: Rahat ve güvenli hissettiren bir ortamda yaşama imkanı ve finansal güvenliğin sağlanması.
- Sağlık: Biyopikososyal sağlığı koruyacak, iyileştirecek ve sağlayacak imkanların sağlanması.
- Onur, bağımsızlık ve benlik duygusu: Bağımsızlığa, kendi kaderini tayin hakkı ve sosyal otonomi, demans tanısından sonra da düşünce ve inanç özgürlüğünü koruyabilmek gibi kişisel kimlik duygusunu koruyacak tutumların ulusal çapta inşası, demans ile ilgili ötekileştirme, edilgen kılma ve etiketlemelerden uzak yaşayabilme hakkının sağlanması.
Örneğin normal bilişsel durum ve tanı öncesi evrede önerilen sağlıklı yaşam tarzı alışkanlıkları kazandırmaya yönelik hizmetler genel olarak Sağlık Bakanlığı Halk Sağlığı Genel Müdürlüğü’nün sorumluluğunda olmakla birlikte farklı müdürlük ve bakanların işbirliğini de içermektedir. Sağlıklı yaşlanma ve sağlığı koruma davranışları adına işbirliği içinde geliştirilen kimi eylem planları ve rehberler şu şekildedir:
- Türkiye Sağlıklı Yaşlanma Eylem Planı ve Uygulama Programı (2021-2026)
- Ulusal Ruh Sağlığı Eylem Planı (2020-2023),
- Türkiye HIV/AIDS Kontrol Programı (2019-2024)
- Aile Hekimliği Uygulaması Planlama Rehberi
- Sağlıklı Hayat Merkezleri (SHM) Rehberi
- Tütün Kontrolü Strateji Belgesi ve Eylem Planı (2018-2023)
- Türkiye Fiziksel Aktivite Rehberi (2014)
- Türkiye Beslenme Rehberi (2015)
Buna ek olarak Aile ve Sosyal Hizmetler Bakanlığı’nın hizmet kalemleri ve performans göstergeleri, yerel düzeyde ittifak başlığında anlatılan iyi uygulamalar, İçişleri Bakanlığı, Adalet Bakanlığı, Emniyet Genel Müdürlüğü gibi merkezi hükümete bağlı birçok ulusal politika kanalı ilgili stratejilerin paydaşıdır ve çok yönlü bir uygulama yapılabilmesi için yasal çerçeve sorumluluğu merkezileştirmekten kaçınmıştır. Bu yaklaşımın güncel bilimsel yaklaşımlarla örtüştüğü söylenebilse de bu kadar paydaşın eşgüdüm mekanizmalarıyla efektif çalışabilmesini ve kağıt üzerinde belirlenen hedeflerin hayata geçmesini sağlamak konusunda ciddi bir karmaşa ve hayati eksiklikler olduğu belirtilebilir.
Demans ve diğer tüm sağlık sorunları ile ilgili ittifakın en önemli ayaklarından birisini uluslararası ittifak oluşturmaktadır. Dünya Sağlık Örgütü’nün bu konuda 2017-2025 yılları arasındaki Demansta Halk Sağlığı Yanıtına İlişkin Küresel Eylem Planı’nın öncelikli eylem alanları şu şekilde ifade edilmektedir (WHO, 2017):
- Eylem alanı 1: Halk sağlığı önceliği olarak demans
- Eylem alanı 2: Demans farkındalığı ve samimiyeti
- Eylem alanı 3: Demans riskinin azaltılması
- Eylem alanı 4: Demans teşhisi, tedavisi, bakımı ve desteği
- Eylem alanı 5: Demans bakıcılarına destek
- Eylem alanı 6: Demans için bilgi sistemleri
- Eylem alanı 7: Demans araştırması ve inovasyonu
OECD verilerine göre 2030 yılına kadar yüksek gelirli ülkelerde demans prevalansının %50 civarında artması beklenirken, düşük ve orta gelirli ülkelerde bu oranın yaklaşık %80 olması beklenmektedir. Bu artış oranları tüm dünyada demansla yaşayan toplam insan sayısını 2013’te saptanan 44 milyon kişiden 2030’da 76 milyona ve 2050’de 135 milyona çıkması anlamına gelmektedir (OECD, 2015). Ayrıca Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) engelliliğe uyarlı kaybedilen yaşam yılı ölçümleri ile demansın, küresel kapsamdaki yaşam yılı kayıplarının %1,3’ünden diğer bir deyişle her bin kişi başına 1,4 yıllık yaşam süresi kaybından sorumludur. Demans, 70 yaş üstü insanlar için ikinci en büyük engellilik nedeni ve 2000 ile 2012 yılları arasında %24 artan yükü ile tüm yaş grupları için en hızlı büyüyen ana engellilik nedenidir. Bu durum demansın aynı zamanda global bir problem olduğu anlamına gelmektedir.
Tüm dünyanın üzerinde yaşam kalitesi, finansal sürdürülebilirlik, sağlık politikaları ve refah adına risk yaratan demansın akılların ortaklığı ve işbirliği ile yönetilmesi hayati öneme sahiptir. Uluslararası demans politikasının uzun vadeli amacı, bir tedavi ve etkili önleyici tedavi bulmak olmalı, ancak kısa vadede demansla yaşayan insanların yaşamlarını iyileştirmeye odaklanmalıdır.
Demansla yaşayan bireyler hem yerel hem ulusal hem de uluslar arası aktörlerin onları desteklemelerine çok ihtiyaç duyarlar. Bu açıdan bizlerin de demanslı insanlar için nasıl sosyal politikalar üretilmesi gerektiğine dair bilgi sahibi olmamız, onları ve ailelerini desteklememiz gerekir. Keza gelecekte bu giderek büyüyen gruba bizim veya sevdiğimiz birinin dahil olup olmayacağını kesinlikle bilemeyiz. Sağlıkla ve demanstan uzak kalın…
***********************************************************************************************************************************
Sizin veya sevdiğiniz bir yakınınızın gerontolojik danışmanlık veya hukuk danışmanlığına ihtiyacı olduğunu düşünüyorsanız destek almak adına bize başvurabilirsiniz. Ücretsiz deneme seansı ve ayrıntılı bilgi için bize yazının altındaki formu doldurarak veya Whatsapp tuşumuzu kullanarak ulaşabilirsiniz.
***********************************************************************************************************************************
