Olabilecek en erken yaştan itibaren yaşam tarzı değişimleri ile kayıpların olabilecek en az seviyeye indirgenmesi ve yetilerin korunması için gerontolojik danışmanlık şarttır ve aile sağlığı merkezlerine entegre edilmeye çalışılmaktadır. Peki bu değişim ve müdahaleler neleri kapsar?
Yaşam Tarzı Değişiklikleri
- Düzenli egzersiz (Haftada 150-200 dk orta ağırlıkta)
- Dengeli beslenme (Akdeniz diyeti, 8-10 bardak su/günsupplementlerden zengin)
- Alkol alımının azaltılması
- Sigaranın bırakılması
- Sosyal destek
- Yeterli uyku
Kazalardan Korunma
- Bilgilendirme
- Ev içi düzenlemeler
- Acil durum butonları ve telefonlar
Vasküler hastalıkların önlenmesi
- Hipertansiyon!
- Diyabet
- Dislipidemi
- İnme!
- Koroner Arter Hastalığı
Ağız Diş Sağlığının Korunması
- Florlanmış su
- Düzenli dental kontrol
- Kişisel dental bakım
- Uygun ağız bakımı
Düzenli taramalar
- Düzenli tam kan sayımı, hemogram, tiroit fonksiyon testleri, B12, osteoporoz taraması,
- Kanser testleri
- Mamogram: 40 yaştan sonra her 2 yılda 1
- Kolorektal kanser: GGKT, sigmoidoskopi 5 yılda bir kolonoskopi 10 yılda 1
- Prostat kanseri: 5 yılda bir PSA
- Serviks kanseri: Her 2 yılda 1 pap-smear, 75 yaş üzeri ve son 3 testi temiz çıkan bireylerde bırakılır.
- Cilt kanseri: öykü, genetik ve lezyona göre
Aşılama
- Seyahatlerde Hepatit
- 10 yılda 1 tetanoz
- Her yıl Ekim-Kasım başına dek Influenza
- Zona hastalığının 0-1 ayında ve 75+ yaşta herpes zoster
- Suçiçeği aşısı
- Her 5 yılda bir PPSV 13 ve 1 yıl sonra PSV23
Tarama testleri
Tarama testleri kullanılırken dikkat edilmesi gereken kimi değişkenler vardır:
Nörokognitif testler değerlendirilirken
-
- Hastanın yaşı
- Görme problemi
- İşitme problemi
- Eğitim düzeyi
- Sosyoekonomik düzeyi
- Kültürel yapısı
- Etnik köken
- Tanı almış psikiyatrik hastalığı
- Bilinç değişikliği
- İlaç kullanımı
- Madde suistimali
Kognitif testlerde
MMSE: 24-30 puan normal, 18-23 hafif demans, 10-17 demans, 9 ve altı ciddi demans
Saat Çizme Testi: 4 puan altı bozulmuş kognitif durum: doğru yere 12 yazmak 3 puan, 12 sayıyı da yazabilmek 1 puan, akrep yelkovan çizmek 1 puan, zamanı doğru işaretlemek 1 puan olarak değerlendirilir.
Yaşlılarda depresyon oldukça yaygındır ve ölçülmesi gereken bir diğer önemli sorundur. Kullanılabilecek çok sayıda envanter bulunmaktadır. Bunlardan birisi ise Hamilton tarafından 1960larda oluşturulan depresyon ölçeğidir. Bu ölçeğe göre duygudurum, suçluluk duygusu, intihar düşüncesi, uyku alışkanlığı, iş ve aktiviteler, retardasyon, ajitasyon, anksiyete,s somatizasyon, genital semptomlar, hipokondriasis, kilo kaybı ve içgörüyü içeren 17 madde puanlanır. 1959’da ortaya koyulmuş olan anksiyete ölçeğinde ise 13 kategori yok, hafif, orta, şiddetli, çok şiddetli olarak değerlendirilir. Anksiyeteli mizaç, gerilim, korkular, uykusuzluk, görüşmedeki davranış, entelektüel zayıflama, depresif mizaç, somatik yakınmalar, KVH, Solunum semptomaları, GİS semptomları, Genitoüriner semptomlar, otonomik semptomlar değerlendirmeye dahil edilir.
Demans hastalarında da depresyon sık görülür. Hatta demans ve depresyonun ilişkisi için farklı yorumlar getiren kaynaklar olmakla birlikte demans için psödodepresyon tanımlamasını kullanan çok sayıda bilim insanının olduğu unutulmamalıdır. Demans hastaları depresyonda olma durumları veya daha birçok değişken için kendilerini ifade edemez veya ifade etmekte zorlanırlar. Bu açıdan demans hastalarında depresyonu ölçmek için ise Cornell ölçeği kullanılmaktadır. Bu ölçek 19 kategoride mizaç, davranış bozuklukları, duygudurum değişikliklerini değerlendirmektedir.
Tüm bu değerlendirmeler sonucunda yaşlı hastaya herhangi bir tedavi uygulanırken dikkat edilmesi gereken kimi kanıta dayalı tıp prensipleri söz konusudur.
Hastalık-hastalık etkileşimleri
Hastalık farklılıkları
Hasta farklılıkları
Tedavi farklılıkları
Hasta-tedavi etkileşimleri göz önüne alınarak tedavinin planlanması yaşlıları korumak ve iyileştirmek için oldukça önemlidir.
Hastalık-hastalık etkileşimleri
Yaşlı hastalarda çeşitli hastalıkların ve bunların olumsuz sonuçlarının sıklıkla arttığı bilindiğinden tedaviden yararlanma oranı artmaktadır.
Hastalık farklılıkları
Yaşlılıkla gelen değişimler ve hastalık patofizyolojisindeki dönüşümler tedavi etkinliğini azaltabilmektedir. Yaşlılarda hastalıkların çoğunlukla multifaktöriyel ve atipik olduğu unutulmamalıdır.
Hasta farklılıkları
Geriatrik hastalar, yaş, fonksiyonel durum, genetik faktörler, hastalıklar, kognitif durum açısından heterojenite gösterir.
Tedavi farklılıkları
Yaşlıya tedavi uygulanırken kişisel, sosyal ve ekonomik farklılıklara odaklanmak gerekir. Hastanın motivasyonu, tedaviye uyumu, bilgi düzeyi, kognitif kapasitesi, sosyal izolasyonu uyum düzeyini etkiler.
Hasta-tedavi etkileşimleri
Yaşlı erişkinlerde farmakodinamik ve farmakokinetik değişiklikler görülür.
Bu açıdan yaşlı hastalara tedavi verilirken yaşlıya uygun ilacın seçilmesi, küçük dozlarla başlayıp zamanla arttırılması, komorbiditelerin göz önüne alınması olabildiğince basit bir tedavi planın mümkün olan en kısa süre uygulanması gerekir.
Tedaviye başlarken sorulması gerekenler:
- Hastalık, dozu azaltılabilecek veya kesilebilecek bir medikasyona sekonder gelişmiş olabilir mi?
- Yeni tedavinin hastaya sağladığı yararlar açısından kabul edilmiş diğer tedavilere üstün olduğu gösterilmiş mi?
- Tedavi edilmezse hastanın zarar görme ihtimali nedir?
- Tedavinin yaşlılardaki uygunluk ve etkinliği nedir?
- Riskler nelerdir? Nasıl azaltılır?
- Hastalığın olumsuz sonuçlarına yaşının verdiği önem tedavinin riskleriyle karşılaştırıldığında sonuç nasıl?
Eğer siz de yaşlınızın sağlık durumunu takip ederken güvenilir bir danışman ve yol arkadaşı arıyorsanız ve desteğe ihtiyacınız varsa doğru yerdesiniz demektir.
***********************************************************************************************************************************
Sizin veya sevdiğiniz bir yakınınızın gerontolojik danışmanlık ihtiyacı olduğunu düşünüyorsanız sağlık danışmanlığı ve psikolojik destek almak adına bize başvurabilirsiniz. Ücretsiz deneme seansı ve ayrıntılı bilgi için bize yazının altındaki formu doldurarak veya Whatsapp tuşumuzu kullanarak ulaşabilirsiniz.
***********************************************************************************************************************************
